"لاس وگاس" ترکمنستانی را که یادتان هست؟ همان جزیره یا مجمع الجزایری که قرار است در دریای خزر به شکل نشان ملی ترکمنستان احداث شود و مجموعه ای تفریحی – اقامتی باشد. از همان زمان اعلام مسئولان این کشور مبنی بر احداث چنین جزیره ای کارشناسان محیط زیست داخلی و بین المللی نسبت به تبعات احداث آن هشدار دادند اما کو گوش شنوا! مسئولان مرتبط داخلی و امور خارجه نیز با رسانه ای شدن قضیه تازه از ماجرا مطلع شدند و . . .

اول ترکمنستان، بعد . . .

به گزارش روزنامه های ترکمنستان در پی تصمیم مقامات کشور ترکمنستان احداث مجموعه گردشگری به نام "لاس وگاس دریای کاسپین" توسط شرکت هلندی «وان اورد» آغاز شده است که "یوهانس هفکنشید" یکی از مدیران آن، اعلام کرده بود «شرکت متبوع اش طرح احداث یک جزیره مصنوعی در سواحل دریای مازندران را که محل استقرار اقامتگاه های گردشگری موسوم به «آواز» است، به مقامات ترکمنستان ارائه کرده است.»این جزیره به نحوی طراحی شده که نشان ملی کشور ترکمنستان به صورت برجسته بر آن ترسیم شود. در عین حال فضا و امکانات برای احداث ساختمان های مورد نیاز در آینده نیز در نظر گرفته شده است.

این یکی از پیشنهادهای اغوا کننده شرکت هلندی بود که یدطولایی در ساخت جزایر مصنوعی دارد. او در گفت وگو با یکی از روزنامه ها با اشاره به تخصص و پیشینه کشور هلند در احداث جزیره های مصنوعی یادآور شده است که هم زمان با افزایش جمعیت جهان بسیاری از کشورها به فضا و زمین بیشتر برای تامین نیازهایی ازجمله مسکن، تجارت، تولید و نیز تفریح و شادی نیازمند هستند.

همچنین احداث پارک های آبی، باشگاه های ورزشی و قایق سواری، رستوران ها، مکان هایی برای چادر زدن، پارک های تفریحی و مراکز خرید و احداث یک رودخانه مصنوعی نیز که به طول ۷ کیلومتر از میان این منطقه گذر می کند، از دیگر بخش های این برنامه گسترده گردشگری است.

منبع تامین مالی این طرح بزرگ از درآمد هنگفت گاز در کشور ترکمنستان است که چهارمین ذخایر گاز جهان را داراست. با توجه به این منابع عظیم گاز، ترکمنستان کشور پردرآمد و ثروتمندی محسوب می شود. لاس وگاس ترکمنستان در حالی به تازگی رسانه ای شده که طراحی و برنامه ریزی آن از سال 2006 آغاز و پیش نویس قرارداد شرکت هلندی تهیه شده است.

اما کمی آن سوتر در قزاقستان نیز قرار است لاس وگاسی با نام "کازوگاس" برپا شود. این کشور نیز با شرکت «ایت واندر» سازنده هتل و کازینو مستقر در لاس وگاس، یادداشت تفاهمی برای احداث یک هتل و مجموعه تفریحی به امضا رساند. این معامله، بخشی از طرحی بلند پروازانه برای ساخت یک اقامتگاه جدید است که برخی آن را به «کاز وگاس» ترجمه کرده اند. این شهر جدید که نام رسمی آن «ژانا ایل» است، بخشی از طرح بزرگ نورسلطان نظربایف رئیس جمهوری سابق برای توسعه اقتصاد کشور و گسترش آن بدون اتکا به نفت و گاز بود.

در روسیه نیز یکی دیگر از بندرهای بزرگ دریای خزر به نام "لاگان" به وجود خواهد آمد. این بندر در ساحل دریای خزر  در بخشی از جمهوری "کالمیکیا" واقع در روسیه ساخته خواهد شد.  شرکت ایرانی  " کاوه " دراین ساخت و ساز مشارکت دارد. "آندری مانجیو" رئیس اداره منطقه لاگان ، جایی که این بندر جدید ساخته خواهد شد در مصاحبه ای با صدای روسیه اعلام کرد: تفاهم نامه مربوطه در بازدید آینده  هیئت ایرانی این شرکت از کالمیکیا امضا خواهد شد.

آندری مانجیو،  رئیس اداره منطقه لاگان در کالمیکیا  تاکید کرد که طرح ساخت بندر جدید ، طرح بسیار بزرگی است. او نه تنها ساخت و ساز این بندر خصوصی را بررسی بلکه  زیر ساخت های مرتبط را نیز تجزیه و تحلیل می کند.

اما این یکی

ولی این آخری از همه جالب تر یا به عبارت دیگر تاسف بار تر است. به تازگی یک خبرگزاری غربی از برنامه ریزی جمهوری آذربایجان برای ساخت بلندترین برج جهان در سواحل دریای خزر خبر داد.

به گزارش آسوشیتدپرس، یک شرکت ساختمانی در جمهوری آذربایجان قصد دارد در طرحی ضمن ایجاد چند جزیره مصنوعی در دریای خزر بلندترین برج جهان را نیز در سواحل خزر بنا کند. بر اساس این گزارش برج آذربایجان هزار و 50 متر ارتفاع خواهد داشت و این در حالی است که در طرح ابتدایی 560 متر ارتفاع برای آن در نظر گرفته شده بود.

جالب تر آن که این طرح شامل 41 جزیره مصنوعی به وسعت 25 کیلومتر خواهد بود که در جنوب شهر باکو، پایتخت آذربایجان، ساخته می شود. این طرح همچنان شامل مرکز خرید، چند هتل و واحدهای مسکونی نیز خواهد بود. نام این طرح "جزایر خزر" است و ساخت آن از اواخر سال 2013 آغاز می شود.

بلندترین برج جهان در خزر 

برای آن که جزئیات بیشتری از این طرح به دست بیاورم با رئیس یک شرکت عمرانی ایرانی که در باکو فعالیت می کند در این باره به صحبت می نشینم. مهندس "امید سوختانلو" در این باره می گوید: کنسرسیوم "آوستا"، (Avesta) یکی از شرکت های بزرگ ساخت و ساز هتل ها و برج های باکو اعلام کرده است که طرح ساخت جزایر زنجیره ای مصنوعی با مجموعه ساختمان های تجاری-مسکونی به همراه یک برج عظیم به بلندای 1050 متر در آب های دریای خزر آغاز خواهد شد.

رئیس کنسرسیوم "آوستا " گفته است که برج "قله آذربایجان" بلندترین برج دنیا خواهد بود. هم اکنون بلندترین برج دنیا، الخلیفه، با 828 متر ارتفاع در دبی قرار دارد. وی اضافه می کند: کنسرسیوم "آوستا" در راستای عملیاتی کردن طرح "قله آذربایجان" با شرکت های سازنده "برج خلیفه" مذاکراتی را در راستای جلب مشارکت آن ها آغاز کرده است.  "قله آذربایجان" قرار است در سال های 2018-2019 به بهره برداری برسد، این برج از "برج خلیفه" که سال 2010 در دبی به بهره برداری رسید، 200 متر و از "برج پادشاهی" عربستان که قرار است در شهر "جده" ساخته شود نیز 50 متر بلندتر خواهد بود.

وی یادآوری می کند: طرح ساخت 41 جزیره مصنوعی زنجیره ای با نام "جزیره خزر" در 15 مایلی جنوب باکو، پایتخت آذربایجان، در سال 2013 آغاز خواهد شد. قرار است یک مرکز تجاری در قلب این مجمع الجزایر مصنوعی ساخته شود. در برج "قله آذربایجان" چندین مجموعه، از جمله یک هتل چهار فصلی، سه سالن سخنرانی و همچنین بلندترین سکوی دیده بانی در طبقه 157 آن ساخته خواهد شد. 

"سوختانلو" با ابراز نگرانی از این ساخت و سازها می گوید:  ترکمنستان نیز اعلام کرده است که یک جزیره مصنوعی در دریای خزر احداث خواهد کرد. جزیره   مصنوعی خزر بخشی از طرح گردشگری 5 میلیارد دلاری "آوازه" ترکمنستان است. احداث مجتمع گردشگری آوازه در امتداد 22 کیلومتری از سواحل جنوب شرقی خزر 7 سال است که آغاز شده است، اما جزیره مصنوعی که قرار است توسط یک شرکت هلندی به نام "فان اورد" احداث شود، هنوز در مرحله طراحی قرار دارد.

وی اضافه می کند: رئیس جمهور ترکمنستان در نظر دارد یک رودخانه مصنوعی قابل کشتی رانی، آکواریوم بزرگ دریایی، مرکز تفریحی برای اسکی بازان و یک "شهر کازینویی" شامل استراحت گاه رقص و موسیقی با نمونه برداری از شهر لاس وگاس نیز به بهره برداری برساند. قرار است این جزیره مصنوعی به شکل نشان ملی ترکمن ها (ستاره 8 ضلعی) به همراه بناهای تجملی ساخته شود.

این کارشناس می گوید: شرکت "فان اورد" که یکی از شرکت های مشارکت کننده در ساخت جزایر "نخل شکل" امارات نیز است، ۴ سال است که در ترکمنستان فعالیت دارد و هم اکنون در حال عملیاتی کردن قرارداد نصب و نگهداری راهنماهای شناور آبی در طول کانال کشتی رانی منطقه گردشگری "آوازه" است. هیچ کدام از دست اندرکاران ساخت جزایر مصنوعی آذربایجان و ترکمنستان به صورت رسمی گزارشی درباره جنبه های زیست محیطی طرح های خود منتشر نکرده اند.

وی به نقل از"محمد رضا فرقانی" سفیر سابق ایران در ترکمنستان به نکته جالب توجهی اشاره می کند: در ساخت مجتمع گردشگری "آوازه" عمدتا شرکت هایی از ترکیه، فرانسه، هلند و ایران فعالیت می کنند. شرکت ایرانی "پارس انرژی" نیز ۴ طرح مهم در منطقه گردشگری "آوازه" و بندر ترکمن باشی ترکمنستان به ارزش صد میلیون دلار اجرا می کند.

وقتی از وی دلیل نگرانی اش را می پرسم می گوید: برخی کارشناسان محیط زیست بر این باورند که جزایر مصنوعی سامانه اکولوژیکی دریای خزر را به هم خواهد ریخت، نخست این که در رسوباتی که طی هزاران سال در بستر دریا جمع شده به هم خوردگی ایجاد خواهد شد؛ چرا که اجرای این طرح ها باعث ورود مواد زاید بسیاری به دریا از فلزات سنگین گرفته تا آلودگی های نفتی که طی هزاران سال در بستر دریا خوابیده اند می شود. همچنین، میلیون ها تن خاک وشن که برای ایجاد خشکی در دریا ریخته خواهد شد، باعث ایجاد کدورت در آب و کشته شدن آبزیان می شود.

واکنش کارشناسان

"محمد رضا فاطمی" استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات می نویسد، اکوسیستم دریای خزر با احداث این جزایر مصنوعی توسط کشورهای حاشیه این دریا به خطر می افتد. به نظر این محقق ایرانی این طرح ها تهدیدی جدی برای یکی از مهم ترین زیستگاه های ماهیان خاویاری و فک خزری است و سازه های این جزایر ممکن است کل شبکه اکولوژیکی دریای خزر را برهم بزند.

"محمد باقر نبوی" معاون سابق محیط دریایی سازمان محیط زیست ایران نیز به مهر می گوید: با توجه به این که رژیم حقوقی دریای خزر به طور کامل مشخص نیست نمی توان به این موضوع اعتراض کرد. اما بر اساس پیمان نامه تهران که ایران ، ترکمنستان، آذربایجان و روسیه عضو آن هستند، سازمان محیط زیست ایران می تواند با طرح این موضوع، خواهان همکاری برای کاهش خسارات شود. از سوی دیگر وقتی در داخل کشورمجوز احداث سازه های مشابه به راحتی داده می شود، چگونه می توان به دیگر کشورها اعتراض کرد؟

یک کارشناس حفاظت محیط زیست و پژوهشگر زیست بوم های دریایی نیز در این باره می گوید: اگر این جزایر به شکل سنتی و با ریختن خاک و خشکاندن دریا ساخته شود کل موجودات بستر دریا مدفون شده و از بین می روند. "بابک سایبانی" در توضیح بیشتر موضوع می گوید: اگر در این قسمت ها کلنی های مرجانی نیز وجود داشته باشد بیشترین خسارت به اکوسیستم وارد می شود و علاوه بر آن انواع و اقسام موجودات بستر زی دیگر دریا هم از بین خواهند رفت.

وی اضافه می کند: یکی دیگر از آسیب های بزرگ این قبیل طرح ها بر هم خوردن الگوی جریان آب دریاست که این مسئله مسیر حرکت، مهاجرت و تغذیه همه گونه های جانوری خزر را دچار مشکل اساسی می کند. بنابراین حتی در صورت موافقت همه کشورهای حاشیه خزر باید برای احداث چنین جزایری از سازه های شناور استفاده شود اما متاسفانه در منطقه ما هنوز شیوه ساخت جزیره ها به شکل سنتی و با خاک است.

"حسن رحیمیان" دکترای اکولوژی آبزیان نیز می گوید: در عین حال که اطلاعات چندانی از این طرح ها در دست نیست اما به طور عام درباره طرح های جزیره سازی در حاشیه دریاها مشکلاتی وجود دارد که باید به آن ها توجه کرد. نخست این که در رسوباتی که طی هزاران سال در بستر دریا جمع شده به هم خوردگی ایجاد می شود، چرا که اجرای این طرح ها باعث ورود مواد زاید بسیاری به دریا از فلزات سنگین گرفته تا آلودگی های نفتی که طی هزاران سال در بستر دریا خوابیده اند می شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه با اشاره به این که ایجاد چنین شرایطی به ویژه برای صافی خوارها بحران های جدی ایجاد خواهد کرد ، می گوید: این گونه ساخت و سازها بر موجودات دریازی به ویژه آن هایی که محل تولید مثل و مهاجرتشان دریا باشد در کوتاه مدت اثرگذار خواهد بود و بر آن هایی که صافی خوار هستند اثرات منفی خواهد گذاشت. ضمن این که گل و لای وارد آبشش ماهی ها شده و آمادگی ابتلای آن ها به انواع عفونت ها را بالا خواهد برد.

"رحیمیان" یادآوری می کند که امروزه دیگر روش های نوین علمی تر و کم آسیب تر به محیط زیست مانند ساخت جزایر ساحلی، جایگزین جزیره سازی شده و به جای ایجاد جزیره در آب و خشک کردن بخش هایی از دریا، آب را به ساحل هدایت می کنند که این به مراتب بهتر بوده و باعث افزایش تولید می شود.

و واکنش نمایندگان مردم

اواخر مهر ماه سال جاری نمایندگان مجلس با آغاز جمع آوری مستندات و گزارش هایی مبنی بر آسیب هایی که قرار است با لنگراندازی شرکت هلندی و ساخت لاس وگاس تفریحی ترکمنستان در دریای خزر ایجاد شود، خود را برای اعتراض و توقف این طرح هزینه بر آماده کردند. نمایندگان کشور با بیان این که هرگونه دخل و تصرف و ساخت و ساز جزایر مصنوعی در دریای خزر ممنوع است، قرار است اعتراض خود را به طور مستند در نشست دریای خزر که اول فروردین سال آینده برگزار می شود مطرح کنند.

جالب آن که وقتی از "محمد کریم عابدی" عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در این باره می پرسم، وی می گوید: ما در کمیسیون، کمیته ای داریم به نام کمیته رژیم حقوقی دریای خزر. سال گذشته که اعضای این کمیته در گیلان در همایشی شرکت کردند، هیچ گزارشی از این ساخت و سازها ارائه نشد. اما امیدواریم که در سال آینده در چنین اجلاسی در مازندران به این موضوع پرداخته شود.وی البته متذکر می شود: تا آن جا که می دانم در باره جزیره سازی ترکمنستان در دریای خزر به این کشور تذکر داده شده و فکر می کنم بی تاثیر هم نبوده است.

وقتی به وی می گویم که این کشور هنوز کارش را متوقف نکرده، می گوید: به هر حال این تذکرها بی فایده نیست ولی رسانه ها نیز باید بیشتر به این موارد بپردازند. "عابدی" ضمن انتقاد از ضعف عملکرد دستگاه دیپلماسی خارجی کشور در این باره می گوید: رسانه ها باید این قضیه را دنبال و مسئولان و اعضای کمیسیون امنیت ملی را وادار به واکنش کنند. ما نیز کمیته رژیم حقوقی را به فعالیت در این مورد وادار می کنیم. وی به مورد مشابهی اشاره می کند: چند سال پیش قرار بود سکوی عظیم نفتی آذربایجان توسط انگلستان در دریای خزر احداث شود ولی با موضع گیری شدید و قاطع ایران بساط آن برچیده شد. اکنون نیز به چنین موضع گیری نیاز داریم وگرنه نسل های آینده سهمی از دریای خزر نخواهند داشت.

نگران نباشید!

و اما بشنوید اظهار نظر عجیب رئیس سازمان حفاظت محیط زیست را در این باره. "محمدجواد محمدی زاده" در پاسخ به سؤال فارس مبنی بر موضع جمهوری اسلامی در قبال برج سازی کشورهای ترکمنستان و آذربایجان که منجر به واکنش دوستداران محیط زیست و امکان بروز مشکلات اکوسیستمی شد، گفت: این نگرانی را با وزیر محیط زیست ترکمنستان مطرح کردم و اطمینان دادند که هیچ آلایندگی ندارد. گاهی دلم به شدت برای بزرگ ترین دریاچه آب شیرین دنیا می سوزد که یا مخزن فاضلاب کشورهای حاشیه اش است یا بستر احداث جزایر مصنوعی که آرام آرام جانش را می گیرند. دلم برای پیکر زخمی خزر و رژیم حقوقی آن می سوزد.

چکیده گزارش

اول لاس وگاس ترکمنستانی بعد کازوگاس قزاقستانی بعد لاگان روسیه و حالا هم قله آذربایجان که بلندترین برج های جهان به شمار می رود قرار است در بزرگ ترین دریاچه آب شیرین دنیا احداث شود. همه این ها یعنی نابودی تدریجی اکوسیستم خزر. جالب آن که کشورهای حاشیه دریای خزر بدون توجه به تبعات این قبیل اقدامات و نیز رژیم حقوقی دریای خزر و وظیفه کشورهای حاشیه، گویی در این زمینه به رقابت پرداخته اند و مسئولان کشور ما نیز هنوز منتظرند تا گزارش هایی در این باره به دست شان برسد تا اقدام قاطع و عاجلی در این مورد انجام دهند.این در حالی است که شرکت های خارجی به سرعت و با جدیت در حال احداث این طرح های عظیم در دریای خزر هستند و صبر نمی کنند تا جلسات آینده کمیته رژیم حقوقی خزر و یا نشست سران کشورهای حاشیه این دریا برگزار شود.

مجید فکری

منبع : روزنامه خراسان