به گزارش سرویس سلامت شیرازه، با آغاز فصل گرما و فعالیت حشرات موذی برخی بیماری ها نیز اوج گرفته و موجب درگیر شدن تعداد زیادی از افراد می گردند. یکی از این حشرات پشه خاکی یا ( فلوبوتوموس پاپاتاسی )می باشد که باعث ابتلای شخص به نوعی بیماری پوستی یشود به نام سالک، بیماری سالك از طریق نیش این پشه به انسان و برخی از حیوانات مثل موش صحرایی منتقل می شود.

دانستن ویژگیهای ذاتی پشه خاكی بمنظور ایجاد آمادگی جهت پیشگیری از گزش انسان توسط این پشه الزامی است.

پشه خاكی ناقل سالك به رنگ نخودی مایل به خاكستری است و هنگام نشستن بالهای آن به شكل عدد هفت قرار می گیرد، اندازه آن از 1.5 تا 4.5 میلیمتر متغیر بوده ولی بطور معمول بین دو تا سه میلیمتر و بدون نیاز به میكروسكوپ و ذره بین قابل دیدن است.

این پشه بدلیل اندازه كوچك به راحتی قادر به عبور از منافذ ریز پنجره ها و درب منازل و در نتیجه ورود به داخل خانه هاست لذا باید همه منافذ موجود در درب و پنجره با ابر درزگیری و از تورهای آغشته به سم و یا دارای منافذ بسیار ریز جهت ممانعت از ورود پشه خاكی در پنجره ها و درب ورودی استفاده شود.
این نوع پشه تقریبا از دهه هشتاد یعنی اوایل سال 1382 در استان فارس و برخی مناطق مثل بیضا شیوع پیدا کرد و سپس به دیگر شهرها از جمله شهرستان مرودشت و شیراز منتقل شد به گونه ای که در بعضی نقاط شهرستان مرودشت تعداد مبتلایان به یکباره زیالد شد
اما به گفته رحمت الله رضایی کارشناس مسئول بیماری های واگیر شهرستان مرودشت،روند بیماری سالک در این شهرستان  به ندرت از سال 1383  آغاز شد و در سال 1386 به صورت فراگیر در بیشتر نقاط شهرستان شیوع پیدا کرد و همین روند هر ساله رو به افزایش بود تا اینکه در سال 1393 به اوج خود رسید.

وی افزود: اما از سال 93 و 94 به بعد تا سال 96 بنا به اقدامات خوبی که توسط مجموعه شبکه بهداشت و درمان و دیگر مسئولان شهرستان و حتی استان فارس انجام شد، به کمترین میزان رسید به گونه ای که بیماری به نحو مطلوبی کنترل شد و آمار بیش از 1700 مبتلا در سال 93 به آمار 50 نفر در سال ۹۷ کاهش یافت.

رضایی با بیان اینکه تا سال ۱۳۹۹ روند همچنان کنترل شده و کاهشی بود اما در سال  ۱۴۰۰آمار مبتلایان به سالک به ۵۲۰ نفر رسید که افزایش ۱۰ برابری را نشان میداد، اظهار کرد:جونده کشی، تخریب کانون های بیماری، جمع آوری نخاله های ساختمانی به دستور شهرداری ها، سم پاشی و... از بهترین اقداماتی بود که در بازه زمانی یاد شده جهت کاهش بیماری در کل استان فارس صورت گرفت.

این کارشناس مسئول بیماری های واگیر با بیان اینکه سالک منطقه استان فارس معمولا از نوع سالک مرطوب یا روستایی است،ادامه داد: در این نوع سالک موش صحرایی و پشه خاکی موثر هستند و در نوع شهری مخزن بیماری سگ ها عامل اصلی میباشد.

رضایی تصریح کرد: هر کجا بهسازی به خوبی انجام شده باشد، کود حیوانی، خاک مرطوب، نخاله های ساختمانی و فاضلاب نباشد، نه موش صحرایی لانه میسازد و نه پشه خاکی میتواند تکثیر یابد، پس اقدامات باید به سمتی برود که اینگونه عوامل کاهش یافته و جمعیت این دو نوع موجود کنترل شود.

زمان موثر در شیوع سالک

وی در خصوص زمان موثر در فعالیت پشه خاکی و شیوع سالک عنوان کرد: فعالیت پشه خاکی از اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد آغاز میشود و اگر فردی را نیش زد شش ماه بعد علائم آن ظاهر می گردد پس در این بازه زمانی نمی توان گفت وضعیت به چه صورت است. چون مواردی که امسال مبتلا به سالک هستند مربوط به سال گذشته می باشد که از شش تا نه ماه قبل مورد اصابت نیش پشه قرار گرفته اند.

به گفته این کارشناس بیماری های واگیر، سالک بیماری واگیر محسوب میشود چون هر بیماری که بین انسان و حیوان، انسان و انسان مشترک باشد واگیردار می باشد اما این نوع سالک که در استان فارس رواج دارد از انسان به انسان سرایت نمیکند چون ااز نوع مرطوب است.

انواع سالک

رضایی به این نکته اشاره کرد که دو نوع سالک خشک و مرطوب یا سالک شهری و روستایی وجود دارد که در نوع اول مخزن بیماری سگ و انگل موجود در بدن بیمار مبتلا عامل اصلی بیماری است و در نوع مرطوب همانطور که گفته شد پشه خاکی و موش صحرایی مخزن بیماری به شمار میروند.

وی اضافه کرد:از نظر نوع زخم نیز سالک شهری زخم آن خشک است و کمتر عفونی می شود اما در نوع روستایی زخم مرطوب می باشد و بیشتر عفونت می کند به لحاظ دوره کومون یا درمان نیز شهری تا دو سال هم طول می کشد تا بروز کند در نوع روستایی حداکثر شش ماه بعد آشکار می گردد و در هر دو نوع مدت زمان درمان بستگی به این دارد که زخم دست کاری نشود و فرد مبتلا از خود درمانی های گیاهی و خانگی پرهیز کند.

کارشناس مسئول بیماری های واگیر شهرستان مرودشت با بیان اینکه پس از دو هفته با یک آزمایش مشخص میشود که فرد مبتلا است، افزود: یخ گذاری، استفاده از آمپول و پماد به تجویز پزشک از بهترین راه حل های درمان سالک به حساب می آید که هر کدام از این نوع درمانها در مراکز بهداشت به صورت رایگان انجام میشود.

توصیه هایی برای پیشگیری از گزش پشه خاكی و انتقال سالك

 وی در ادامه توصیه هایی برای پیشگیری از گزش پشه خاكی و انتقال سالك به شهروندان کرد و گفت: استفاده از پشه بند آغشته به سم استاندارد و پشه بند معمولی با تورهای دارای منافذ بسیار ریز به هنگام خواب یكی از مناسب ترین راههای پیشگیری از گزش پشه خاكی است.

به گفته رضایی ارتفاع پرواز پشه خاكی به یك متر می رسد ولی بصورت جهشی قادر به پرواز به طبقات بالای ساختمان هم است و حتی در كوهستان های افغانستان در ارتفاع دو هزار متری مشاهده شده لذا كلیه ساكنان طبقات بالای ساختمان نیز باید نكات پیشگیری از گزش توسط پشه سالك را رعایت كنند.

این کارشناس میگوید:پشه خاكی بدلیل حساسیت به اشعه ماوراء بنفش نور خورشید در طول روز در نقاط تاریك و مرطوب مثل درز دیوارها، پشت وسایل منزل، داخل لانه جوندگان، زیر زباله و نخاله و فضولات حیوانی مخفی می شود و استراحت می كند و تنها از غروب تا طلوع آفتاب به فعالیت می پردازد بنابر این استفاده از وسایل حفاظت فردی (دافع حشرات، پشه بند، توری و حشره كش ) در شب لازم است.همچنین این پشه دارای ضمائم دهانی كوتاه بوده و قادر به نیش زدن از روی لباس ضخیم نیست پس پوشیدن لباس ضخیم و پوشش كامل بدن در طول شب بویژه برای كودكان و بانوان در خانه و به هنگام خروج از منزل توصیه می شود.

این نوع پشه به انواع سموم حشره كش حساس است و قرار گرفتن در معرض سموم باعث مرگ آن می شود لذا استفاده از اسپری های حشره كش در منزل حداقل هفته ای دو مرتبه جهت پیشگیری از ابتلاء به سالك موردی بود که رضایی به آن اشاره کرد و افزود: به دلیل سمی بودن و ضرر زیاد سموم حشره كش برای سلامت انسان، توصیه می شود افراد پس از استفاده از اسپری حشره كش حداقل دو ساعت خارج از منزل باشند.

بنا به گفته وی پشه خاكی به مواد دافع حشرات حساس است و از نزدیك شدن به این مواد خودداری می كند بنابراین در طول شب قسمت های باز بدن مانند صورت، دست ها و پاها را می توان با این مواد طبق دستور العمل مندرج بر آن آغشته كرد.

به عقیده کارشناسان پشه خاكی ناقل سالك، طبیعت زندگی نیمه وحشی دارد یعنی هم تمایل به زندگی در طبیعت (بیابانها و جنگل ها ) و هم تمایل به زندگی مناطق شهری را دارد لذا مبارزه با آن امری بسیار دشوار و مستلزم همكاری ادارات و ارگانهای مختلف و عموم جامعه است.

کاهش بیماری سالک مستلزم رعایت نکات بهداشتی توسط مردم و همراهی دستگاه های اجرایی است

در این راستا روح الله کریمی رئیس شبکه بهداشت و درمان شهرستان مرودشت در گفتگو با شیرازه، عنوان کرد: در چند روز گذشته دومین کمیته مبارزه با سالک در فرمانداری این شهرستان برگزار و به تمامی دستگاه های اجرایی  شرح وظایفی اعلام شد.

کریمی با بان اینکه متاسفانه وضعیت سالک در یک سال اخیر شرایط مناسبی نداشته و ازدیاد  ۱۵ برابری مبتلایان سالک در شهرستان مرودشت را  در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹شاهد بودیم، گفت: اگر در بحث سالک  نکات ضروری رعایت نشود این آمار در پایان سال جاری میتواند چندین برابر شود. لذا هم از مردم و هم متولیان امر تقاضا داریم در این امر مجموعه شبکه بهداشت و سلامت شهرستان و استان را همراهی کنند تا  بتوانیم این بیماری را به حداقل رسانده و کنترل کنیم.


اگر چه گفتگوی انجام شده با دو تن از مسئولان حوزه بهداشت و درمان در شهرستان مرودشت بود اما بنا به گفته پزشکان در مرکز استان نیز موارد بسیاری از ابتلا به سالک مشاهده شده که با بروز فصل گرم سال رو به افزایش می باشد.

افزایش ۲ برابری سالک نسبت به سال قبل

در این راستا وحید خاتمی فر کارشناس ارشد اکولوژی انسانی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز می گوید: از یک‌سال گذشته تاکنون با روند افزایشی سالک در استان مواجه بوده‌ایم و آمار‌ها نشانگر افزایش ۲ برابری سالک نسبت به سال قبل است.

این مسوول دانشگاه علوم پزشکی شیراز گفت: شیراز، مرودشت، زرقان، سروستان، خرامه، فراشبند، استهبان، ارسنجان، جهرم، فسا، لارستان، زرین‌دشت و بختگان پرشیوع‌ترین مناطق استان در زمینه سالک هستند، اگرچه دیگر نقاط استان هم درگیرند، اما بیشترین موارد شناسایی‌شده مربوط به مناطق مرکزی و جنوبی است.

به گزارش شیرازه: شیراز، زرین‌دشت، زرقان و فراشبند بیشترین میزان شیوع سالک را در استان به خود اختصاص داده‌اند.