نگاهی بر فلسفه عید قربان؛
عید قربان؛ هنگامه ذبح نفس با تیغ تقوی
عید قربان نماد «رابطه ناب خلق و خالق» و نمود معنویت مواج «تقرب به خداوند» است.
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی پایگاه تحلیلی خبری«شیرازه»، دهمین روز از ماه ذی‌الحجه، عید قربان است. عیدی که از جمله اعیاد بزرگ و روزهای مبارکی است که در آیات الهی قرآن و روایات ائمه اطهار (ع) به اهمیت آن تأکید شده است. عید قربان را عید الأضحی نیز گفته و می‌گویند. اضحی جمع ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است.
آن موقع از روز که خورشید طلوع می‌کند، قبل از ظهر راضحی می‌نامند. به همین دلیل حجاج بیت‌الله‌الحرام برابر با سنتی دیرین با طلوع خورشید در این روز قربانی می‌کنند و آن را عیدالضحی می‌نامند. طبق روایات اسلامی، در این روز خداوند برای آزمودن پیامبر خود حضرت ابراهیم (ع) فرمان داد تا فرزند خود حضرت اسماعیل (ع) را قربانی کند.
به ابراهیم خلیل فرمان داد تا فرزندش اسماعیل را قربانی کند او اسماعیل را به قربانگاه برد؛ ولی جبرئیل همراه با «قوچی» نازل شد و ابراهیم آن را به‌جای اسماعیل قربانی کرد. روز دهم ذالحجه و عید قربان که پس از وقوف در عرفات"مرحله شناخت "مشعر"محل آگاهی و شعور" و منا "سرزمین آرزوها، رسیدن به عشق" فرامی‌رسد، روز رهاشدن از تعلقات دنیوی و روز هر آنچه غیر خدا است. قربانی‌کردن رمز فداکاری، از خودگذشتگی و حد نهایی تسلیم‌شدن در برابر خداوند است؛ یعنی همان‌طور که خون قربانی را در راه خداوند می‌ریزیم، برای دفاع از حریم دین و اجرای فرامین الهی حاضریم بدون فکر و تامل از جان خود نیز بگذریم.
پیشینه عید قربان:
عید قربان در دوران قبل از تاریخ بشریت وجود داشته است. انسان‌های اولیه برای جلب رضایت خدایان خود، انسان‌های دیگر و حیوانات را قربانی می‌کردند. نخستین قربانی در عالم بشریت، مربوط به قربانی فرزندان حضرت آدم (ع) است که در آیات ۲۷ الی ۳۰ سوره مائده بدان اشاره شده است: «اذ قربا قربانا فتقبل من احدهما و لم تقبل من الاخر» (مائده ۲۷)؛ وقتی که (هابیل و قابیل، پسران آدم) قربانی تقدیم کردند از یکی (یعنی هابیل) پذیرفته شد و از دیگری (قابیل) پذیرفته نشد. حضرت نوح (ع) پس از طوفان، با ترتیب‌دادن ذبحی، بسیاری از حیوانات را برای خداوند در آن مکان قربانی کرد.
ربانی شدن حضرت اسماعیل (ع) توسط حضرت ابراهیم خلیل‌الله (ع) در قرآن ذکر شده است «فلما بلغ معه السعی الی و فدیناه به ذبح عظیم» (آیات ۱۰۲ تا ۱۰۷ سوره صافات).
به اعتقاد یهودیان، در زمان حضرت موسی (ع) دو نوع قربانی وجود داشت: یکی قربانی دموی و دیگری قربانی غیر دموی. قربانی دموی خود به دسته تقسیم می‌شود. قربانی که برای تندرستی انجام می‌دادند و در خوردن گوشت آن مختار بودند و قربانی که آن را به آتش می‌سوزاندند و جز پوست آن چیزی باقی نمی‌گذاردند. همچنین قربانی که برای جبران گناه تقدیم می‌کردند و قسمتی از آن را می‌سوزاندند و قسمت دیگر را برای کاهنان باقی می‌گذاشتند.
قربانی غیر دموی هم به معنای رهاکردن حیوان در بیابان بود که اعراب به تقلید از بنی‌اسرائیل برای تقرب به بت‌های خود، حیوانات را در بیابان‌ها رها می‌کردند. اسلام با نهی‌کردن از این کار، این عادت ناپسند را تحریم کرده است.
در آیه ۱۰۳ سوره مائده در قرآن، این قربانی به حیره و سائبه نامیده شده است. در دین مسیحیت به اعتقاد پیروان آن قربانی فقط مخصوص حضرت عیسی (ع) بود و ایشان خون و گوشت خود را فدای مردم جهان ساخت به همین دلیل یکی از اعمال دین نصاری رفتن به نزد کشیش در ماه و یا حداقل یکبار در سال و پرداخت وجهی در حد تمکن است.
همچنین اقرار به تمام گناهان برای بخشیده‌شدن در نزد کشیش است. در اعراب زمان جاهلیت با ورود سران قبایل به مکه ساکنان این سرزمین با میزبانی از آنها اقدام به کشتن شتر، گاو و گوسفند برای بت‌های خود و اطعام آن برای فقرا و گوسفندان می‌کردند. عید قربان روز ذبح نفس با تیغ تقوا است.
قربانی‌کردن حیوان، به نشانه ذبح جنبه حیوانی انسان است، بنابراین انسان باید برای رسیدن به کمال باید با الهام از ایمان و تقوای حضرت ابراهیم (ع)، در قربانی‌کردن نفس و امیال دنیوی و غیر خدایی تلاش کند و در انجام اعمال خالص به درگاه خداوند کوشا باشد.
ابراهیم در مسیر قربانگاه پسر!
عید قربان حضرت ابراهیم (ع) و حضرت اسماعیل در روایتی آمده است که حضرت ابراهیم به یگانه فرزندش فرمود: «إِنِّی أَرَی فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُک» پسر نازنینم! در خواب به من امر شده تو را در راه خدا قربانی کنم «فَانظُرْ مَاذَا تَرَی» نظر تو چیست؟!
حضرت اسماعیل پاسخ داد: «یا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنْ الصَّابِرِینَ» ای پدر! هرآنچه بدان مأموری انجام بده، ان‌شاءالله مرا از بندگان صبور و شکیبا خواهی یافت. (سوره صافات، آیه ۱۰۲) آنگاه حضرت ابراهیم (ع) با فرزندش به قربانگاه رفتند. در میان راه شیطان چندین بار خواست که ایشان را وسوسه کرده و از راه حق منحرف نماید.
اما حضرت ابراهیم (ع) باصلابت فوق بشری، بر نفس سرکش لگام زد و شیطان را توسط سنگ از کنار خود رانده و رمی جمره کرد. پس از رسیدن به منا با ذکر نام خداوند چاقو را بر گلوی فرزندش نهاد، اما هرچه سعی کرد چاقو گلوی حضرت اسماعیل را نبرید. زیرا خواست خداوند مورد اطاعت حضرت ابراهیم قرار گرفته بود و جبرئیل مانع اثرکردن چاقو شده و یک قوچ بهشتی توسط ابراهیم، به‌جای اسماعیل ذبح شد. شیعیان بر اساس روایات و آیات قرآن، حضرت اسماعیل (ع) را ذبیح‌الله می‌نامند،
اما یهودیان، اسحاق را ذبیح می‌نامند و اهل‌سنت درباره این موضوع اختلاف‌نظر دارند.
جشن‌های عید قربان؛ رسم و سنتی دیرین
جشن عید قربان علاوه بر آیینه‌ای مذهبی و سراسری، در خرده‌فرهنگ‌های ایرانی با آداب و سنت‌های ویژه و بومی همراه است که به آن زیبایی خاصی می‌دهد. عید قربان یا عید الا ضحی دومین جشن بزرگ مسلمانان به شمار می‌آید.
انسان از زمان‌های بسیار دور برای خوشنودی خداوند قربانی می‌کرده و در روایت‌ها آماده است که فرزندان حضرت آدام (ع) نیز سنت قربانی را بجا می‌آوردند اما در حقیقت، عید قربان یادآور سربلندی حضرت ابراهیم (ع) و فرزندش حضرت اسماعیل (ع) در آزمون بزرگ الهی و سرمشق گرفتن از آنها برای بندگی خداوند است.
مسلمانان، بنا بر روایات اسلامی روز دهم ماه قمری ذی‌الحجه، مصادف با عید قربان را جشن می‌گیرند و آن را به‌عنوان یکی از روزهای فرخنده در گاه‌شماری اسلامی گرامی می‌دارند البته قربانی‌کردن آیین‌هایی دارد.
گوشت حیوانی که قربانی می‌شود باید حلال باشد و حیوان را باید با سنت اسلامی ذبح کرد.
دومین نکته این است که قربانی باید بی‌عیب باشد. این البته یکی از دستورات اسلام است اما در اسناد مربوط به فرهنگ مردم نیز ویژگی‌هایی در مورد قربانی شامل شرط سلامتی گوش‌ها، شاخ‌ها، چشم‌ها، دندان‌ها، نداشتن زخم و لنگ نبودن ذکر شده است ربانی حتی از نظر سنی هم باید تابع شرایطی باشد.
همچنین بعضی دیگر از شروط وجود دارد که بدون آنها، قربانی قبول نمی‌شود و این شرط‌ها و آیین‌ها همه‌جا یکسان است اما غیر این آیین‌ها و دستورها در کشورهای مختلف جشن‌های متنوعی وجود دارد.
در مناطق مختلف ایران هم آداب‌ورسوم متفاوتی در این زمینه دیده می‌شود مردمان ایران اسلامی به تاسی از دستورات دین مبین اسلام، قربانی‌کردن را فریضه‌ای مقدس می‌دانند و هر سال آن را به جا می‌آورند ایران کشوری بزرگ است که روستاهای زیادی دارد و در نقاط مختلف ایران، رسومِ خاصِ هر روستا برگزار می‌شود و مردمان سراسر ایران به این آداب و فرهنگ عمل می‌کنند.
بادقت در نحوه برگزاری این مراسم، مشاهده می‌شود که اگرچه ممکن است مردم هر منطقه آداب متفاوتی در این زمینه داشته باشند، تمام این مراسم در لایه‌های عمیق‌تر شبیه یکدیگر هستند.
فلسفه وجودی عید قربان:
عید قربان فلسفه‌های متنوع و متعددی را با خود به همراه دارد که همه در نقطه‌ای کانونی به هم می‌رسند. این نقطه، همانا «تقرب به خداوند» است. عید قربان «مسیر زندگی» و افق فراروی آن را نشان می‌دهد این مسیر مبتنی بر توجه ژرف به خداوند، همراه بااحساس و امید، نعمت و امنیت و ارتباط شاد با انسان‌ها است و افق آن عبودیت و بندگی محض و تقرب به خداوند است.
تقربی جامع، ژرف، پر احساس و چندلایه. هر چند که این تعیین مسیر در اندیشه‌های اسلامی به‌صورت متعدد مطرح شده است؛ اما عید قربان اندیشه‌های مسیر تقرب را در قامت نمادهایی با قابلیت حضور استوار در تاریخ آشکار کرده، و فرصتی را برای بازتولید مداوم اندیشه تقرب به خداوند فراهم آورده است.
عید قربان نماد «رابطه ناب خلق و خالق» و نمود معنویت مواج «تقرب به خداوند» است. ربان رفتن تا نزدیکی خداوند و بازگشتن به‌سوی خلق به‌صورت شاد و مسرور است.
بر اساس فلسفه عید قربان، انسان در بندگی خود به مرحله‌ای باید برسد که حاضر شود در راه خداوند از همه چیز بگذرد و در ترجیح بین خدا و غیر خدا، خدا را انتخاب کند حتی اگر آن غیر فرزند باشد.
ازاین‌رو، بر اساس فلسفه این عید، همه چیز باید در برابر خداوند وضع فرودستی پیدا کند عید قربان بیانگر و روایتگر رحمت الهی است؛ چه آنکه حضرت ابراهیم (ع) در جریان ترجیح خدا بر فرزند خود مشمول «عطوفت خداوند» شد. نقطه زیبا و استثنایی حادثه آن است که عطوفت خداوندی به مدد عاطفه انسانی آمد و عواطف پدری را از شرایط سخت (و بر حسب چینش ظاهری بی‌رحم) نجات بخشید.
در عید قربان، تقرب به خداوند با حل برخی از مشکلات اجتماعی همچون فقر پیوند برقرار کرده است. دیگر اینکه شاد بودن به‌صورت جمعی و اجتماعی، نظیف بودن و نو پوشیدن، دیدوبازدید داشتن و... بخش دیگری از ابعاد اجتماعی، انسانی عید قربان است. داستان ابراهیم (ع) شروع حرکت بی‌پیرایه «توحید» به‌صورت یک جریان پر امتداد در تاریخ است. آیینی که در تاریخ باقدرت هر چه تمام شکل‌گرفته، تداوم‌یافته و ابعاد و لایه‌های اجتماعی خود را تعریف می‌کند و در قالب ادیانی مهم ظهور و بروز می‌بخشد. این داستان و بنیان‌گذاشتن کعبه در متن آن به دلیل چند نکته ارتباط وثیق و محکمی با جریان و آیین توحیدی پیدا می‌کند.
سخن پایانی:
درباره اهمیت و چرایی و فلسفه وجودی عید قربان و احکام و عبادات مرتبط با آن، احادیث و روایات و نقطه‌نظرات بزرگان دینی حرف و سخن بسیار است و خوشبختانه متون دینی اسلام به‌ویژه با وفور منابع مطالعاتی از اهل‌سنت و تشیع درباره عید قربان می‌توان به این نکته رهنمون شد که همه مسلمانان باید به این عید مهم توجه کرده و اهمیت دهند و در جهت پاسداشت حریم حرمت ارزش‌های برآمده از این رسم دیرین اسلام و قبل از اسلام پایبند باشند و نسبت به تکریم چنین روزی و بزرگداشت برنامه‌های روز عید بزرگ قربان اهتمام داشته باشند.
دوری از خودخواهی و کبر و غرور و سر تسلیم و تواضع به درگاه الهی فرودآوردن، بخشش دیگران و دوری از گناه و عدم توجه به ظواهر فریبنده دنیا و مافی‌ها و عشق و علاقه وافر به پروردگار و آفریننده بشر یعنی خداوند بخشنده و مهربان از جمله دلایل وجودی و فلسفه عید سعید قربان است که باید به مردم گفته شود.
در پایان، عید بزرگ مسلمانان، عید قربان را به همگان تبریک گفته، آرزومندم همه ما، در قربانی‌کردن نفس اماره و دورشدن از گناهان موفق باشیم تا بتوانیم در مسیر سفر دنیا به‌سوی سفر آخرتمان رضایت خالق را کسب نماییم.
نویسنده:سید محی الدین حسینی، فعال رسانه
انتهای پیام/224224
نظرات بینندگان
