چگونه فرزندمان را نمازخوان کنیم؟

در امر نماز خوان کردن فرزندمان تشویق و تنبیه اقسام گوناگونی دارد که آگاهی از آن برای استفاده بجا از آن‌ها ضرورت دارد.

به گزارش شیرازه، حجت‌الاسلام محمد داودی (عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) به فارس گفت: تشویق و تنبیه اقسام گوناگونی دارد که آگاهی از آن برای استفاده بجا از آن‌ها ضرورت دارد. تشویق مادی یا غیرمادی است، تشویق مادی آن است که برای ایجاد انگیزه در متربی برای تداوم در خواندن نماز، شیرینی، شکلات، دوچرخه، اسباب بازی، لباس و مانند آن را در اختیار او قرار دهیم، تشویق غیرمادی آن است که به جای موارد فوق، از او تعریف و تمجید کنیم، او را الگو معرفی کنیم، نمایندگی کلاس را به او بدهیم و مانند آن.

در تنبیه تقسیم رایج این است که آن را به بدنی و غیر بدنی تقسیم می‌کنند و تنبیه بدنی را معادل کتک زدن می‌گیرند، اما به نظر می‌رسد که تقسیم تنبیه به مادی و غیرمادی جامع‌تر و کامل‌تر است، تنبیه مادی آن است که از عاملی مادی برای بازداشتن متربی از رفتار نامطلوب استفاده شود. این عامل مادی ممکن است کتک زدن باشد که دردی را بر جسم متربی تحمیل می‌کند، ممکن است محروم کردن از شکلات و شیرینی، محروم کردن از غذای مورد علاقه، نخریدن لباس دلخواه، محروم کردن از تماشای فیلم مورد علاقه یا موارد مشابه باشد، روی ترش کردن، از خود راندن، قهر و قطع رابطه، سرزنش کردن، تحقیر، دشنام، محروم کردن از مقام و موقعیت اجتماعی و مانند آن همگی نمونه‌هایی از تنبیه غیرمادی هستند.

*شرایط تشویق و تنبیه

تشویق و تنبیه در هدایت فرزندان به نماز در صورتی مؤثر و کارآمد است که با رعایت شرایط آن اعمال شود، در غیر این صورت، نه تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند ما را از هدف دور کند. مهم‌ترین شرایط تشویق و تنبیه به این شرح است:

اول؛ تشویق بعد تنبیه

زیرا تشویق است که متربی را به سوی نماز سوق می‌دهد و به حرکت وا می‌دارد و تنبیه تنها بازدارنده است نه به حرکت درآورنده.

دوم؛ تشویق و تنبیه رفتار کنید نه شخصیت را

والدین باید رفتار و عمل فرزندان را تشویق یا تنبیه کنند، نه شخصیت فرزند را. آنان به خصوص در مقام تنبیه باید به گونه‌ای عمل کنند که فرزندشان احساس کند به علت ترک نماز تنبیه شده است؛ نه به علت شخصیتش. حتی گاهی لازم است این مطلب را صریح به فرزند خود گوشزد کنند تا اعتماد عزت نفس و شخصیت او آسیب نبیند.

سوم؛ برخوردی متناسب با عمل او داشته باشید

کودکی که نماز را کامل و در اول وقت می‌خواند با کودکی که نماز را با عجله و آخر وقت می‌خواند یکسان نیستند، همچنین کودکی که تازه به نماز رو آورده با کودکی که چند سالی است که در مسیر نماز قرار دارد یکسان نیستند. هر کدام از اینها باید به نوع‌ و میزانی خاص تشویق شوند، کسی که نمازش را در اول وقت می‌خواند، در مقایسه با کسی که نمازش را در آخر وقت می‌خواند، باید بیشتر تشویق شود، همچنین فرزندی که تازه به نماز رو آورده، هرچند نماز را ناقص و در اول وقت به جا نیاورد، در مقایسه با فرزندی که دو سال از او جلوتر است، باید بیشتر تشویق شود؛ چرا که او فعالیت بیشتری انجام داده و پیشرفت بیشتری داشته است. این مطلب در مورد تنبیه هم صادق است.

چهارم؛ برخورد به هنگام داشته باشید

فرزند خردسال ما هنگامی که برای اولین بار نماز پدر یا مادرش را تقلید می‌کند، اگر بلافاصله تشویق شود، این رفتار در او تثبیت می‌شود؛ اما اگر با فاصله و مثلاً بعد از دو روز تشویق شود، از تأثیر این تشویق کاسته خواهد شد.

تنبیه نیز همین گونه است، فرزندی که نماز خود را مرتب می‌خوانده، در صورتی که عمداً و بدون دلیل موجهی نمازش را ترک و به آن بی‌توجهی کند، اگر در همان هنگام به او تذکر داده شود، این تذکر می‌تواند مؤثر باشد؛ اما اگر فاصله زیاد شد، به همان میزان از تأثیر آن کاسته خواهد شد.

پنجم؛ دلیل برخوردتان روشن باشد

تشویق و تنبیه هنگامی حرکت دهنده و باز دارنده است که فرزند ما بداند برای کدام کارش تنبیه یا تشویق شده است؛ اما اگر بیشترین تشویق و شدیدترین تنبیه صورت بگیرد، ولی فرزند ما نداند برای چه چیزی تشویق یا تنبیه شده هیچ تأثیری نخواهد داشت. بنابراین، در هنگام تشویق و تنبیه باید به فرزند گوشزد شود که برای کدام رفتار تشویق یا تنبیه شده است.

ششم؛ برخوردی ویژگی‌های رشدی او داشته باشید

تشویق و تنبیه باید متناسب با ویژگی‌های شخصیتی فرزند در مرحله خاصی از رشد باشد که فرزند در آن قرار دارد، برای توضیح باید به این مطلب توجه داشت: هنگامی که انسان نیازی را در خود احساس کند برای تأمین آن به فعالیت می‌پردازد و آنچه انسان را به حرکت در می‌آورد همین احساس نیاز است. از سوی دیگر، نیازهای انسان همگی از یک جنس نیستند و همه آن‌ها در یک زمان و در یک مرحله از رشد بروز و ظهور پیدا نمی‌کنند. چنان که مازلو گفته است:

«انسان پنج نوع نیاز دارد، اولین نوع نیاز انسان نیازهای فیزیولوژیک از قبیل نیاز به غذا، آب، دمای مناسب و درد نداشتن است، این نیازها در واقع نیازهای حیاتی است که بدون تأمین آن‌ها انسان نمی‌تواند به زندگی خود ادامه دهد، نیازهای نوع دوم نیازهای ایمنی است که پس از تأمین نیازهای دسته اول بروز و ظهور پیدا می‌کند. انسان علاوه بر نیاز به غذا و آب و ...، به این نیز نیاز دارد که زندگی و موقعیت خانوادگی و شغلی و اجتماعیش در معرض تهدید و نابودی نباشد، نیاز نوع سوم نیاز به محبت و تعلق‌پذیری است که پس از تأمین نیازهای نوع اول و دوم بروز و ظهور می‌یابد، هر انسانی نیاز دارد با دیگران ارتباط و به خانواده، محله و جامعه‌ای تعلق داشته باشد. چنانکه نیاز دارد کسانی را دوست بدارد و متقابلاً کسانی هم او را دوست بدارند، همچنین هر انسانی دوست دارد از عزت نفس، اعتماد به نفس و شایستگی برخوردار بوده و مورد توجه دیگران قرار بگیرد. این چهارمین نوع نیاز یعنی نیاز به احترام است. بالاترین نیاز که در هر انسانی وجود دارد نیاز به خودشکوفایی است، هر انسانی دوست دارد استعدادهای خود را شکوفا کرده و وجود خود را رشد داده به کمال برساند».[۱]

معمولاً در دوران کودکی نیازهای نوع اول اهمیت بیشتری دارد، آب نبات، بستنی، اسباب بازی و مانند آن، در این دوره می‌تواند ابزار تشویق باشند. از طرفی محروم کردن از این امور می‌تواند تنبیهی برای او باشد. همچنین نیازهای ایمنی و نیاز به محبت و تعلق‌پذیری نیز در این دوره برای کودک مهم است و به همین جهت، محبت کردن، پذیرفتن کودک و در مقابل قهر کردن، از خود راندن و نپذیرفتن برای تشویق و تنبیه قابل استفاده است.

به موازات رشد کودک، نیازهای نوع اول برای او کم اهمیت و نیازهای دیگر مهم‌تر می‌شود، به تدریج که فرزند ما بزرگتر می‌شود و وارد دوره نوجوانی و جوانی می‌شود نیاز به احترام هم برای او مهم می‌شود و دوست دارد مورد احترام دیگران قرار بگیرد و تحسین و قدردانی شود. در این دوره تشویق‌های مادی تأثیر چندانی ندارد و گاه ممکن است عکس‌العمل منفی او را به دنبال داشته باشد و آن را به گونه‌ای تحقیر خود بداند.

در مراحل بالاترِ رشد، نیاز به خودشکوفایی نیز برای وی اهمیت پیدا می‌کند، کسی که به این مرحله رسیده باشد، هیچ یک از موارد پیشین برایش چندان اهمیت ندارد و آنچه او را به حرکت در می‌آورد و انگیزه رفتار او می‌شود، نتایجی است که رفتارهای او بر رشد و تکامل او دارد.

پس از روشن شدن انواع و شرایط تشویق و تنبیه به بیان شیوه‌های تشویق و تنبیه در هدایت فرزندان به نماز می‌پردازی، از آنجا که برخی شیوه‌های تشویق و تنبیه مشترک و بیشتر آن‌ها با یکدیگر متفاوت است، نخست شیوه‌های خاص تشویق، پس از آن شیو‌ه‌های خاص تنبیه و در پایان شیوه‌های مشترک تشویق و تنبیه را بیان می‌کنیم.

گفتگوی کامل را از اینجا بخوانید

گزارش خطا

برچسب ها: شیرازه ، تشویق ، تنبیه ، محمد داوودی ، ننماز خواندن ، فرزندانمان

نظرات بینندگان