به گزارش پایگاه تحلیلی خبری شیرازه، در تقویم جمهوری اسلامی ایران، 22 مرداد ماه روز تشکل ها و مشارکت اجتماعی نامگذاری شده است. سازمان مردم‌نهاد یا سمن‌ (NGO) به سازمانی اشاره می‌کند که مستقیما بخشی از ساختار دولت محسوب نمی‌شود اما نقش بسیار مهمی به‌ عنوان واسطه بین فرد ‌فرد مردم و قوای حاکم ایفا می‌کند. بسیاری از سازمان‌های مردم‌نهاد غیر انتفاعی هستند. بودجه این سازمان‌ها از طریق کمک‌های مردمی یا سازمان‌های دولتی تأمین می‌شود.

تاریخچه

اگرچه انجمن‌های داوطلبانه شهروندان در سراسر تاریخ وجود داشته‌اند اما سازمان‌های غیردولتی در 2قرن اخیر توسعه یافته‌اند. یکی از نخستین سازمان‌های این‌چنینی، صلیب سرخ جهانی است که در سال ۱۸۶۳ تأسیس شد. عبارت «سازمان‌های غیردولتی» با تأسیس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ به وجود آمد.

فرایند جهانی‌سازی در قرن بیستم موجب اهمیت یافتن سازمان‌های مردم‌نهاد شد. امکان حل خیلی از مشکلات توسط دولت یک کشور وجود نداشت. معاهدات بین‌المللی و سازمان‌های بین‌المللی از قبیل سازمان تجارت جهانی بیش از حد بر منافع مؤسسات مالی بزرگ متمرکز بودند.

در اقدامی برای متعادل کردن این روند، سازمان‌های غیردولتی با تأکید بر مسائل بشردوستانه و کمک به توسعه تأسیس شدند که نمونه بارز آن اجلاس اجتماعی جهان است که هر ساله در ماه ژانویه در داووس برگزار ‌شده و رقیب اجلاس اقتصادی جهان محسوب می‌شود.

سابقه تشکل‌های مردم‌نهاد در ایران

مساجد، تکایا و هیئت‌های مذهبی را نهادهای غیردولتی سنتی قدیمی می‌دانند و پس از آن صندوق‌های قرض‌الحسنه، خیریه‌ها، انجمن‌های اسلامی و حتی دوره‌های فارغ‌التحصیلی در دوران بعدتر و سپس اتحادیه‌ها، اصناف و نظام‌های صنفی و مهندسی و... شکل‌های جدیدتر نهادهای مدنی هستند که البته رفته رفته می‌باید از دست مدیران نیمه‌دولتی خارج شوند.

به NGO سازمان مردم نهاد در ایران (به اختصار: سَمَن) یا تشکل غیردولتی می‌گویند و سازمان‌های مردم‌نهاد، اساسا با تأکید بر ۳ اصل داوطلبانه، غیر انتفاعی و غیر سیاسی تشکیل و تأسیس می‌شوند.

بودجه سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران از راه‌های کمک و هدایای مردمی، وقف، کمک‌های مالی از سازمان‌های دولتی و غیردولتی، کمک‌های مالی از سازمان‌های بین‌المللی (با رعایت مقررات مربوطه)، وجوه حاصل از فعالیت‌های سازمان و انجام پروژه در چارچوب اهداف، اساسنامه و آیین‌نامه سازمان تامین می شود.

در ایران سمن ها به چند دسته تقسیم می شوند که مهم ترین آن، سمن جوانان هستند. سازمان های مردم نهاد جوانان به سازمان هایی گفته می شود که برای انجام فعالیت و ارائه خدمات داوطلبانه در عرصه های تربیتی جوانان با مشارکت جوانان و بر اساس مدیریت جوانان با استناد به موضوع ماده صد و دوازده قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در اجرای مصوبه شماره 7862 ت 31281 هـ مورخ 1384/5/8 هیئت محترم وزیران فعالیت می نماید. در ایران، وزارت کشور و وزارت ورزش و جوانان تنها مرجع صادر کننده مجوز فعالیت سمن ها هستند.

ضرورت تشکیل سازمان های مردم نهاد، آشنا ساختن جوانان با کلیه ویژگی های لازم برای همکاری در یک اجتماع کوچک است که در زمینه ای خاص فعالیت می نمایند. لذا تحقق این امر مشارکت جوانان در برنامه های کلان توسعه کشور و همچنین ایجاد روحیه مسئولیت پذیری و همگرایی با ارزش های حاکم بر نظام اسلامی را در یک فرآیند عملی در جوانان بوجود می آورد و ایشان را برای ورود به فعالیت های جاری کشور و تصدی مناسب آماده می سازد. در این خصوص اهداف زیر جهت تاسیس یک سمن در نظر گرفته می شود:

1) فراهم ساختن شرایط تجربه زندگی و تقویت روحیه مسئولیت پذیری ، وظیفه شناسی و پیشتازی جوانان در پیشبرد اهداف ملی و آرمانی

2) فراهم ساختن شرایط مشارکت فعال و مؤثر جوانان در صحنه های فرهنگی و اجتماعی

3) توسعه نقش جوانان در سازندگی کشور و استفاده بهینه از منابع انسانی جوانان برای تحقق توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور

4) پرورش روح خلاقیت و هدایت قوه ابتکار جوانان در مسیر سازندگی و رفع نیازمندی های اساسی جامعه اسلامی

5) فراهم ساختن شرایط و امکانات لازم برای بهره گیری از استعداد های فطری و توانایی های انسانی در دوران جوانی

6) فراهم ساختن زمینه های جامعه پذیری و شیوه های وفاق و سازگاری جوانان با همسالان و محیط اجتماعی در جریان زندگی

7) فراهم ساختن شرایط مشارکت عمومی در فعالیت های فرهنگی و اجتماعی جوانان

ویژگی های سمن ها

1) خود جوشی و نیاز طبیعی:

سازمان های مردم نهاد بنا بر نیاز طبیعی ناشی از شرایط فکری ، محیطی ، انگیزشها ، خصوصیات و آرمانهای مشترک افراد و جامعه و به صورت خود جوش به وجود می آید.

2) هدف و تعهد مشترک:

افراد مؤسس مردم نهاد دارای هدف مشترک بوده و سایر افرادی که بعداً به عضویت این سمن ها در می آیند بر اساس هدف تعیین شده فعالیت نموده و نسبت به آن متعهد می باشند . لذا پایداری آن مبتنی بر استواری اهداف و استمرار آن خواهد بود.

3) قانونمندی:

سازمان های مردم نهاد دارای ضوابط ، روابط و سازمان کار مشخص و تعریف شده می باشند . این قوانین الزاماً منطبق بر شرایط و مقتضیات هر سمن بوده و می تواند دامنه متنوعی داشته باشد اما این قوانین به هر شکل و از هر نوع که باشد اساساً مورد توافق جمعی قرار گرفته و افراد خود را ملزم به رعایت آنها می دانند .

4) برنامه و فعالیت های مشخص:

سازمان های مردم نهاد در راستای دست یابی به اهداف خود دارای برنامه و موضوع فعالیت در یک بخش یا یک رشته مشخص می باشند که ممکن است در طول سازمان یا به دلیل ایجاد تحولات تازه ، موضوع فعالیت ، اصلاح ، تبدیل ، تغییر و یا تحول پیدا کند . که این تغییرات پس از طی مسیر مشخص قانونی انجام می پذیرد .

5) جلب مشارکت و عضویت:

سازمان مردم نهاد به دلیل دارا بودن ماهیت مردمی همواره در پی جلب مشارکت اعضای جدید برای دستیابی به قدرت عمل بیشتر و گسترش دامنه فعالیت و اثر بخشی در موضوع فعالیت خود می باشد . بنابراین عضو گیری و پذیرش عضو جدید لازمه ایجاد و ادامه فعالیت سمن ها بوده و هر عضو در سمن دارای جایگاه ، نقش و وظیفه مشخص می باشد .

6) هویت و شخصیت مستقل:

سازمان های مردم نهاد دارای شخصیت حقوقی و هویت مردمی بوده و مدیریت آن (تصمیم گیری ، برنامه ریزی ، سازمان کار و ارزیابی ) مستقل از دولت و دستگاه های اجرایی است . البته سمن ها و مجموعه دولت دارای ارتباطات و تأثیرات متقابل مشخص می باشند.

7) آزادی خلاقیت:

روابط افراد در سازمان های مردم نهاد مبتنی بر حفظ آزادی تفکر و عمل بوده و پدیده آورنده خلاقیت ، ابتکار و نوآوری در جوانان می باشد.

8) مشارکت و مسئولیت پذیری:

یکی از ویژگی های سازمان های مردم نهاد ، فراهم کردن زمینه های مشارکت جوانان در عرصه های مختلف اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و مدیریتی کشور است که با کمک گرفتن از تحقیقات و پژوهش های مختلف با هر یک از عرصه های ذکر شده آشنا می شوند.

سازمان ورزش و جوانان، وظایف سمن جوانان را تعیین مشی تخصصی ، صنفی و یا فرهنگی به عنوان محور فعالیت سمن مربوطه،  جمع آوری کلیه اطلاعات تخصصی پیرامون موضوع فعالیت سمن مربوطه با استفاده از کمک های دولت و مردم و همکاری اعضا، برنامه ریزی برای اجرای موضوع فعالیت تعیین شده در اساسنامه سمن، عضو گیری منطبق با شرایط و ضوابط اساسنامه و موضوع تخصصی فعالیت سمن، ردیف فعالیت هایی تحقیقاتی ، علمی یا اجرایی که اعضاء مبادرت به انجام آن می نمایند،  تقویت فعالیتهای جمعی بین اعضا گروه و ایجاد روحیه ی جمعی بین آنها، تدوین مراحلی جهت طی نمودن اعضاء با توجه به تجربه و میزان فعالیت تخصصی آنها. امر فوق باید حتی الامکان به گونه ای صورت پذیرد که هر فرد پس از ورود به سمن مربوطه، طی سالهای حضور خود با گذراندن مدارج مختلف علمی ارتقا و تکامل یافته و از پختگی و تجربه کافی در پایان حضور خود در سمن برخوردار شود، مشارکت دادن کلیه اعضا در زمینه های مختلف فعالیت و سطوح مختلف مدیریت، شناسایی نیروهای مستعد و معرفی و تقدیر از آن ها، طراحی فعالیتهای نو در مراحل رشد سمن به منظور تحقق اهداف و جذب جوانان بیشتر در عرصه فعالیت، شرکت در فعالیت های سازنده ی کشور متناسب با تعداد اعضا و موضوع اصلی سمن، همکاری با دولت و دستگاههای اجرایی در اجرای طرح های موضوعی و ملی برنامه های توسعه کشور، تدوین روندی مشخص در گردش کارها و امور جاری و تعریف مسئولیتهای مربوطه و تصدی آنها توسط جوانان عضو دانسته است.

شیراز، پایتخت جوانان جهان اسلام

به گزارش شیرازه، در استان فارس از سال 1384 همراه با مصوبه هیئت وزیران، ثبت و فعالیت های سازمان های مردم نهاد شروع شد. به گفته رضایی، مسئول فرهنگی اداره ورزش و جوانان فارس این طرح قبل از ادغام سازمان ملی جوانان با سازمان ورزش در ابتدا با رشد قابل توجه ای همراه بود اما با ادغام این دو وزارت خانه این طرح رو به زوال رفت که با حمایت دولت ها و سیاست های جدید دوباره احیا شده است.

به گفته مسئول فرهنگی اداره ورزش و جوانان فارس بیش از 110 سمن جوانان فعال در استان فارس پیرامون موضوعات مختلف همچون فرهنگی و اجتماعی، آسیب های اجتماعی، خیریه، ورزش، محیط زیست، کارآفرینی و... در حال فعالیت هستند که مهم ترین هدف آن ها بالا بردن حس مسئولیت مردم نسبت به جامعه است تا مردم نسبت به مسائل و مشکلاتی که حتی دولت نمی تواند برای آن ها کاری کند بی تفاوت نباشند و این مشکل به دست نهاد های مردمی حل شود.

این مقام مسئول، بسیج را یک سازمان مردم نهاد بسیار بزرگ خواند و آن را یک نمونه بارز از حلال مشکلات به وسیله آحاد مردم دانست. فردی که وارد مجموعه بسیج می شود با عهده دار شدن مسئولیت در واقع تمرین مسئولیت پذیری می کند و در آینده می تواند در جامعه موثر واقع شود.

رضایی با اشاره به اینکه 5 سمن جوان در حال فعالیت در زمینه اشتغال و کارآفرینی هستند بیان کرد: در سال گذشته بیش از 9 میلیارد تومان تسهیلات بدون بهره با کارمزد 4 درصد پرداخت کرده ایم و 20 میلیارد تومان دیگر مصوب شده که منتظر واریز آن می باشیم.

وی اشاره میکند که سمن های جوانان استان فارس که در حیطه کارآفرینی و اشتغال فعال هستند موفق به کسب رتبه های مهم در این زمینه شده اند که از مهم ترین آنها کسب رتبه برتر جشنواره کار آفرینی انزلی است.

پایتختی شیراز برای جوانان جهان اسلام 

به خاطر فعالیت های سمن جوانان، شیراز در سال 2017 بعنوان پایتخت جوانان جهان اسلام از سوی سازمان همکاری های اسلامی معرفی شد که این اتفاق نشان دهنده فعالیت های موثر و مهم بودن این سازمان های مردم نهاد در ایران و فارس می باشد.

برای سازماندهی سمن ها و اجرای فعالیت های جوانان 2 خانه جوان در شهر شیراز وجود دارد که می توان از آن به عنوان پاتوق جوانان نام برد و در هفته دولت هم 5 خانه جوان دیگر در سطح استان فارس افتتاح خواهد شد.

ریشه مشکلات سمن ها
ریشه عمده ترین مشکلات سمن ها را می توان در فراگیر نشدن فرهنگ تشکل های اجتماعی جستجو کرد. بدین معنی که خیلی از انسان ها معنی تشکل های اجتماعی را نمی دانند و مفهوم سمن در جامعه به طرز صحیح فرهنگ سازی نگشته است برای همین کار جذب و کار گروهی کمی سخت و دشوار می شود.

ناشناخته بودن سمن ها باعث می شود که وقتی آن ها به اداره یا سازمانی مراجعه می کنند با بی مهری مواجه شوند. غالباً ارگان های دولتی فکر می کنند که سازمان های مردم نهاد رقیب آن ها هستند و ممکن است باعث سرافکندگی و تعطیلی آن ها شوند در صورتی که آن ها برای کمک آمده اند و چیزی غیر از آن نیست.


معضلات سمن ها

نداشتن تخصص کافی یکی از معضلات سمن ها است که دارای بنیه و اراده قوی هستند اما به دلیل نداشتن مهارت کافی در زمینه فعالیت، موجب خرابی کار آن ها می شود.

به گفته رضایی، مسئول فرهنگی اداره ورزش و جوانان فارس گاهی اوقات از سازمان های مردم نهاد سو استفاده می شود، این سو استفاده از طرف افرادی شکل می گیرد که برای انجام نیت شیطانی خود دست به انحراف این تشکل ها می زنند. که بیشتر در حوزه گردشگر و بین المللی چنین سواستفاده هایی رخ میدهد که باید در مورد سمن هایی که در این موضوعات فعالیت دارند نظارت بیشتری صورت گیرد.

نحوه ثبت سمن

جوان های بین 18 تا 35 سال می توانند یا رجوع به سایت https://saman.msy.gov.ir/ و با مراجعه به اداره ورزش و امور جوانان یک سازمان مردم نهاد (سمن) تشکیل دهند و در حوزه فعالیت هایی که مشخص می کنند کار انجام داده و از امکانات و تسهیلات برخوردار شوند. 

همچنین جوانان خصوصاً جوانان نخبه که دارای طرح های دانش بنیان،  اشتغالی و یا کارآفرینی  می باشند، می توانند با مراجعه به این اداره و ارائه طرح خود در صورت ارزیابی و موافقت تا سقف 300 میلیون تومان وام بدون بهره، با کارمزد 4 درصد دریافت نمایند.