سینمای ایران با یک شگفتی دیگر روبرو شده است؛ باز هم فیلمی از «مسعود ده نمکی» در حال ثبت رکورد پرفروش ترین فیلم سال به نام خودش است. شگفتی از این نظر که «معراجی ها» اتفاقا یک فیلم گیشه ای نیست. اگر چند شوخی ساده و معمولی و کمدی کلامی نحیف و لاغر این فیلم را فاکتور بگیریم، پنجمین فیلم سینمایی مسعود ده نمکی، ظاهرا هیچ عاملی برای اینکه به چنین استقبال و فروش حیرت انگیزی دست یابد ندارد. به طوری که این فیلم تا پایان فروردین، حدود پنج میلیارد تومان فروش داشته و احتمالا تا انتهای اکران خود به رقم فروش شش میلیارد تومانی دست خواهد یافت. با این اوصاف، بعید است که فیلم دیگری در سال جاری بتواند در جدول فروش فیلم ها بالاتر از «معراجی ها» قرار بگیرد.

به گزارش شیرازه، وبلاگ کارگری در روزنامه نوشت؛ این بار هم نظرهای عجیب و غریبی برای توجیه دلیل استقبال گسترده از فیلم ده نمکی ارائه شد. برخی از اهالی رسانه، قبلا دلیل ایستادن سه گانه «اخراجی ها» در صدر جدول فروش سال سینمای ایران را تابوشکنی و طنز می دانستند. درباره پرفروش شدن «رسوایی» هم دلایلی چون آرایش غلیظ بازیگر نقش اول این فیلم مطرح شد! اما درباره «معراجی ها» هیچ یک از این دلائل محکمه پسند نیست. چون این فیلم، هیچ کدام از شاخصه های قبلی فیلم های ده نمکی را ندارد. نه طنز تابوشکنانه ای در آن دیده می شود و نه آرایش غلیظی! با این حال توجیه گرها بیکار ننشسته اند و این بار دلائلی چون بردن دانش آموزان مدارس به تماشای این فیلم و انتشار بلیط نیم بها و ... به عنوان عامل فروش زیاد این فیلم بیان شده اند! غافل از اینکه این نخستین بار نیست که مدارس، دانش آموزان را برای تماشای یک فیلم به سینما می برند و توزیع بلیط نیم بها هم قبلا برای فیلم هایی چون «جدایی نادر از سیمین» و «دربند» و خیلی دیگر از فیلم ها اتفاق افتاده بود، اما فروش همین فیلم ها از فروش فیلم های ده نمکی پایین تر بوده است.

پس چه دلائلی را می توان برای صدرنشین شدن فیلم های ده نمکی در فروش سالیانه سینمای ایران آورد؟ به ویژه اینکه کاملا مشهود است، «معراجی ها» از نظر هنری و ساختاری حرف چندانی برای گفتن ندارد. اصلا در آن ساختار دراماتیک دیده نمی شود. یعنی داستان بی فراز و فرود و کم رمقی دارد، یا به عبارتی اصلا داستان ندارد. تنها نقاط قابل توجه آن، بازسازی نزدیک به واقع فضای مردمی دهه 60 و برخی از صحنه های جنگی است. به همین دلائل هم هست که اهالی فرهنگ و سینمای ما باید درباره استقبال خارق العاده مردم از این فیلم اندیشه کنند و با الهام از نتایج چنین اندیشه ای، برای حل بحران مخاطب در سینمای کشور، چاره اندیشی نمایند.

بدون تردید، بروز چنین پدیده هایی ناشی از سبک منحصر به فرد خود ده نمکی است. یعنی او در ساخت آثارش به نکاتی دقت می کند که اغلب فیلمسازان اصلا توجهی به آن ها ندارند. شاید یکی از شاخصه های اصلی فیلم های این کارگردان، برخورداری از وجه فهرمانی و اسطوره ای است. یعنی ما در همه فیلم های ده نمکی با شخصیت هایی مواجه می شویم که در ذهن توده مردم به عنوان قهرمان و ابر انسان شناخته می شوند. نمود چنین قهرمان پردازی هایی، مجید سوزوکی «اخراجی ها1» بود. وجود قهرمان در سینما از آنجا حائز اهمیت است که با نگاهی به پرتماشاگرترین فیلم های سینمای ما، می توان به وضوح، قهرمان محور بودن این گونه آثار را دید. مثلا پرتماشاگرترین فیلم تاریخ سینمای ایران، «عقاب ها» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان است که یک فیلم قهرمان پردازانه محسوب می شود. محبوب ترین فیلم سینمای ایران در تمام نظرسنجی ها «آژانس شیشه ای» ساخته ابراهیم حاتمی کیاست که این فیلم هم با قهرمانی به نام «حاج کاظم» شناخته می شود. حتی فیلم های پراقبال سینمای قبل از انقلاب هم قهرمان گرا بودند.

اما گذشته از این، ده نمکی معمولا در فیلم هایش به سوژه های کنجکاوی برانگیزی می پردازد که این هم ریشه در سبقه و روحیه ژورنالیستی او دارد. چنان چه، وی قبل از ورود به کار فیلمسازی، یک روزنامه نگار بود. هر پنج فیلم ده نمکی دارای موضوعات تقریبا دست نخورده و ملتهبی هستند. ضمن اینکه کارگردان «معراجی ها» ، همه زندگی خود را در میان فرودست ترین لایه های اجتماعی و در میان مردم عادی گذرانده است. برخلاف اغلب سینماگران ما که با عامه مردم سرزمین خود فاصله دارند و بیشتر زندگی خود را در طبقات متوسط و مرفه جامعه گذرانده اند. به عبارتی دیگر، ده نمکی از نوعی بینش و روحیه جامعه شناختی و مردم شناسی غیرآکادمیک و غریزی برخوردار است که همین عامل به برقراری ارتباط او با مخاطب، کمک شایانی می کند.

یکی از عواقب گسست میان فیلمسازان و مردم طی سال های اخیر، شیوع گسترده فیلم های کپی برداری شده از نمونه های خارجی بوده است. خیلی از فیلمسازان ما یا در کلیت أثر خود یا در سوژه و یا برخی از صحنه ها، از فیلم های داخلی و خارجی دیگری تقلید می کنند. اما آثار مسعود ده نمکی –با همه نقاط ضعفشان- به جای کپی از فیلم های دیگر، از مردم، از ذائقه سلیم عامه و روحیات و اعتقادات و اسطوره های ذهنی مردم الهام گرفته اند. و البته همه این شاخص ها با زبان طنز و شوخی ترسیم می شوند که برای مخاطب عام، جذابیت بیشتری هم دارد.

اما متأسفانه می بینیم بسیاری از فیلمسازان یا منتقدانی که ادعای روشنفکری دارند به جای توجه به چنین مسائلی که می تواند برای سینمای کشور راهگشا باشد، به طور مطلق به نفی فیلم های ده نمکی و حتی مردمی که از فیلم های وی استقبال می کنند می پردازند. البته این نخستین بار نیست که جریانات به ظاهر روشنفکری در برابر هرآنچه وجه مردمی و ملی دارد، موضع منفی و تخریبی می گیرند. استدلال های این طیف در مواجهه با فروش زیاد فیلم های ده نمکی، دقیقا شبیه نظر آن دسته از رسانه های معارض خارجی است که توزیع ساندیس را عامل حضور پررنگ مردم ایران در راهپیمایی های ملی و انقلابی می دانند! اتفاقا مشکل اساسی جریان روشنفکرنما در برابر ده نمکی بیشتر نمایان می شود. افراد منتسب به این جریان همواره چون از درک مردم و قدرت تحلیل حرکت های مردمی ناتوان بوده، رو به توهین به مردم و حرکت های مردمی آورده اند. اما تجربه نشان داده که همیشه روشنفکرها حرف خودشان را می زنند و مردم کار خودشان را انجام می دهند.