نویسنده «پس از بیست سال» در گفت‌وگو با شیرازه؛
تفکرعلی(ع) گمشده بشریت است
هنر ادبیات داستانی به خصوص رمان تاریخی در این است که با استفاده از شواهد تاریخی به دنیای امروز بپردازد. در حقیقت یکی از کارکردهای ادبیات داستانی به خصوص رمان بازکردن گره‌های فکری جامعه است. یک رمان خوب نه تنها باید به پرسش‌های جامعه پاسخ دهد بلکه سؤالات متعالی تری را نیز برای خواننده به وجود آورد.
به گزارش شیرازه، تاریخ اسلام به ویژه تشیع، آنچنان سرشار از سوژه‌های ناب فکری و فلسفی بوده که تا کنون سینماگران، نویسندگان و موسیقی‌دانان بسیاری را بر آن داشته است تا جانمایه‌های هنریشان را با زیبایی‌شناسی مبتنی بر حکمت اسلامی در‌هم‌آمیزند.
یکی از این این هنرمندان، «سلمان کدیور» نویسنده خلاق شیرازی است که با نگارش رمان «پس از بیست سال» تحولی را در عرصه ادبیات تاریخی- مذهبی پدید آورده است. این رمان 750 صفحه‌ای که روایتگر بخشی از دوران خلافت امام علی(ع) است، روز گذشته در کافه «پاتوق کتاب» شیراز مورد نقد و تحلیل دوستداران هنر و ادبیات قرار گرفت.
گروه فرهنگی شیرازه، به همین مناسبت با سلمان کدیور گفت‌وگویی کوتاه پیرامون کتاب «پس از بیست سال» داشته است که مشروح آن را در ادامه خواهید خواند:
با توجه به این که دست گذاشتن روی موضوعات تاریخی- مذهبی حساسیت زیادی را می‌طلبد، چرا تصمیم گرفتید که برای خلق رمانتان به سال‌های حاکمیت خلیفه سوم و امام علی(ع) بپردازید؟
قطعا در کشور ما حساسیت‌های زیادی در رابطه با ارجاعات به تاریخ اسلام وجود دارد چرا که مردم ما از منظر تاریخی با دینباوری در پیوند بوده اند و تعصب دینی زیادی روی ائمه معصومین به ویژه امام علی(ع) دارند. بنابراین نویسنده‌ای که در این زمینه می‌خواهد قلم بزند می‌داند که با طیف وسیعی از منتقدین روبه‌رو خواهد بود.
حساسیت‌های عمومی مردم ایران، نسبت به مسائل مذهبی باعث شده است که نویسندگان رمان کمتر به تاریخ شیعه بپردازند و همین امر سبب شده است که بسیاری از معارف ما در سطح تاریخ بماند و خواندن تاریخ محض نیز به دلایلی برای عموم مردم کمی دشوار است.
حتی در غرب بزرگترین شاهکارهای ادبی از مضامین و حتی ارجاعات مستقیم دینی اقتباس شده است. به عنوان نمونه؛ «مسیح بازمصلوب» اثر «نیکوس کازانتساکیس» نویسنده شهیر یونانی یکی از بزرگترین شاهکارهای ادبی جهان محسوب می‌شود که با فرم و ساختاری خلاقانه به بخش‌هایی از زندگی حضرت عیسی(ع) می‌پردازد.
با همه این‌ها، انگیزه‌ای که من را بر آن داشت تا به این دوره از تاریخ بپردازم حجم بالای سؤالاتی بود که در مورد قرائت‌های مختلف از اسلام در ذهنم وجود داشت. دو قرائت متفاوت نسبت به اسلام نه تنها در آن دوره بلکه در این دوره نیز وجود دارد.
نزاع معاویه با امیرالمؤمنین که به جنگ سفین ختم شد، نزاع بین جریان‌های فکری در این روزگار نیز است چرا که دو نوع مختلف حکومت اموی و علوی، هر دو شباهت زیادی به حکومت‌هایی در این عصر دارند که داعیه اسلامی بودن را دارند.
آیا برای خلق شخصیت‌های رمان سعی بر آن بوده است که با حداکثر منابع تاریخی همخوان و منطبق باشند یا نگاه اسطوره‌گون به این شخصیت‌ها در اثر غالب است؟
وقتی که قرار است روایت‌های تاریخی را بازخوانی کنیم، نمی‌توان از اسناد و مدارک تاریخی دوری جست چرا که در غیر این صورت اثری که قرار است به یک روایت تاریخی بپردازد به توهمی صرف تبدیل می‌شود.
رمان «پس از بیست سال»، چندین سال پشتوانه مطالعاتی دارد. شاید واژه حماسه را باید برای توصیف آنچه که من به قلم تحریر درآورده‌ام به کار برد چرا که یک اثر حماسی مستند به تاریخ است.
در چنین رمان‌هایی گر چه خلاقیت نویسنده و ایده‌های او می‌تواند در اثر بازتاب یابد اما اثر نیز از بن‌مایه‌های تاریخیش منفک و منسلخ نیست. نویسنده رمان تاریخی سعی دارد با بازخوانی مجدد تاریخ به پرسش‌های زمانه خودش پاسخ دهد. یک نویسنده رمان تاریخی، با خلق فضایی متناسب با روزگار خود در تلاش است، رویدادهایی که در گذشته اتفاق افتاده است را به خواننده منتقل کنند و تاریخ را با شکلی مؤجز و با شگردهای ادبی به ذهن خواننده انتقال بدهد.
در طول مدت ایده پردازی، یافتن روایت داستان و نگارش این کتاب، دچار چه چالش‌هایی شدید که هم‌اکنون در «پس از بیست سال» بازتاب آن به خواننده می‌رسد؟ منظورم این است که چه عنصری در این رمان وجود دارد که سوای روایت داستان، خواننده اثر را برای شناختن مؤلف کنجکاو می‌کند؟
در وهله اول باید بگویم که فعالیت‌های اجتماعی سیاسی بنده بسیار مؤثر بوده است. من پیش از ایده نگارش این کتاب هم در شیراز مسؤول یک جنبش دانشجویی بودم و هم در تهران مسؤولیت جنبش عدالت‌خواه را بر عهده داشتم. تجربه من از آشنایی با جریان‌ها و شخصیت‌های سیاسی در طول این سال‌ها روی کار تاثیر داشته است.
کسی که «پس از بیست سال» را بخواند متوجه می‌شود که این اثر یک درونمایه عدالت‌خواهانه دارد. در حقیقت می‌توان گفت در این رمان با قرائتی عدالت‌خواهانه از اسلام روبه‌رو هستیم.
حتی نقد مذهبی به برخی از رویه‌ها و گرایش‌های مذهبی تثبیت شده نیز در این اثر جاری و ساری است.
آنچه که بیش از همه‌چیز در این اثر بازتاب یافت، فعالیت‌های اجتماعی سیاسی بود که در طول این سال‌ها داشتم. سال گذشته به دلیل نقدهایی که به وضعیت سیاسی- اجتماعی کشور داشتم به دادگاه فرخوانده شدم. در طول این یک سالی که درگیر محاکمه و دادگاه بودم تجربه‌هایی به دست آوردم که آن‌ها نیز در این اثر بازتاب یافتند.
از نظر شما اندیشه در تناسب با ادبیات از چه جایگاهی برخوردار است؟ این پرسش از این جهت مطرح است که در ادبیات کنونی ایران پست مدرنیسم رسوخ کرده است و نویسنده را نه تنها با کهن‌الگوهای دینی بیگانه کرده بلکه وی را بر دوری جستن از آن‌ها نیز متعصب نیز کرده است.
رسوخ اندیشه پست مدرنیسم در فضای ادبیات کنونی ایران ما درست است. همچنین این را هم باید در نظر داشت که دین کنونی بسیاری از افراد باورمند در جامعه آمیزه‌ای از مدرنیته، پست مدرنیسم و حتی رگه‌هایی از باستان‌گرایی ایرانی را نیز در خود دارد. پس این مذهبی که هم‌اکنون به آن باورمندیم با این الگوها در‌هم‌آمیخته است. بنابر همین امر، کار برای نویسنده یک رمان تاریخی مذهبی به مراتب سخت تر است.
هنر ادبیات داستانی به خصوص رمان تاریخی در این است که با استفاده از شواهد تاریخی به دنیای امروز بپردازد. در حقیقت یکی از کارکردهای ادبیات داستانی به خصوص رمان بازکردن گره‌های فکری جامعه است. یک رمان خوب نه تنها باید به پرسش‌های جامعه پاسخ دهد بلکه سؤالات متعالی تری را نیز برای خواننده به وجود آورد. هر نویسنده‌ای نیز بر اساس توانانییش در این کار ارزش‌گذاری می‌شود. یعنی معیار داوری برای توانمند بودن یا نبودن یک نویسنده رمان در این است که در اثرش پاسخ به سؤالات جامعه مستتر باشد و علاوه بر آن سؤالات والاتری را در ذهن مردم بگذارد.
در طول فرایند آفرینش این رمان، شخصیت حضرت علی(ع) و چگونگی زیست آن بزرگوار برایتان جذابیت بیشتری به وجود آورد یا دوره تاریخی خلافت وی؟
شخصیت حضرت علی برای هر انسانی جذاب است، اما آنچه که باعث شد من به دوره تاریخی حاکمیت وی بپردازم صرفا شخصیت وی نبود، بلکه هدفم این بود که می‌توان به بسیاری از مشکلات امروزی با رجوع به بخشی از زندگی حضرت علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) پاسخ داد.
بن‌مایه فکری این اثر از این واقعیت شکل می‌گیرد که تفکر حضرت علی(ع) در هیچ برهه تاریخی محدود و محصور نیست. در حقیقت ارزش‌های فکری او تا قیامت می‌تواند انسان را سعادتمند کند.
قطعا هر دوره تاریخی از خلافت‌ها می‌تواند جذاب باشد حتی شاید دوره حکمرانی خلفای عباسی از حیث ماجراجویی جذابیت بیشتری را برای خواننده ایجاد می‌کرد اما حضرت علی به این دلیل انتخاب شد که تفکر وی گمشده بشریت امروز است.
انتهای پیام/
نظرات بینندگان
