تعدد مراکز فرهنگی و موازی کاری در حوزه فرهنگ یکی از موضوعاتی است که به عنوان عامل ناکارآمدی سیاست ها و برنامه های فرهنگی از آن یاد می شود.در مقابل این دیدگاه عده ای موازی کاری در حوزه فرهنگ را به دید منفی نمی نگرند و معتقدند هر نهادی در کشور در حوزه فرهنگ وظایفی بر عهده دارد که اگر به آن وظیفه عمل نماید مشکلی برای سایر نهاد های فرهنگی به‌وجود نخواهد آمد.اما مشکل زمانی به‌وجود می آید که هر یک از مراکز و نهاد های فرهنگی از دید خود به مسائل فرهنگی نگاه کنند و سلیقه ای با این موضوع مواجه شوند.ادامه این روند کشور را دچار هرج و مرج فرهنگی خواهد کرد که فاقد هرگونه استرات‍ژی فرهنگی است.

عملکرد های متعدد فرهنگی زمانی مفید خواهد بود که همگی از یک استرات‍ژی تبعیت کنند که در این صورت نه تنها فعالیت آنان موازی کاری محسوب نمی شود بلکه مکمل و مقوم یکدیگر نیز خواهد بود.نهادهای فرهنگی نباید نقض کننده و تضعیف کننده عملکرد یکدیگر باشند بلکه باید پشتیبان وحمایت کننده و تکمیل کننده یکدیگر باشند.یکی از زمینه هایی که ما در آن دچار مشکل هستیم فرهنگ حجاب و عفاف است که عملکرد نهاد های فرهنگی در این خصوص ضعیف ارزیابی می شود.

بحث پوشش از جمله مسائلی است که نقش مؤثری در ارتقای فرهنگ جامعه و امنیت آن دارد لذا حساسیت نهادها در اجرای برنامه‌های مرتبط با حجاب آینده خوبی را برای تقویت این فرهنگ در جامعه فراهم می‌کند.اشاعه فرهنگ عفاف و حجاب از جمله مواردی است که نقش بسزایی در کنترل جرایم دیگر دارد از همین‌رو پرداختن بیشتر دستگاه‌ها به این مقوله مبین درک اهمیت موضوع حجاب از سوی متولیان فرهنگی کشور است.البته ارزیابی فعالیت نهادها و میزان توفیق دست‌اندرکاران و متولیان فرهنگی کشور درباره الگوپردازی حجاب از جمله مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا با شناخت نقاط قوت و ضعف به رفع آن‌ها بپردازند. مقوله حجاب در حال حاضر بیشتر دچار خلأیی با عنوان نبود همپوشانی است تا موازی‌کاری.

مینو اصلانی رئیس سازمان بسیج بانوان کشور در این خصوص می گوید:"کارهای انجام‌شده در حوزه عفاف و حجاب توسط نهادها و دستگاه‌ها،مکمل هم نبوده است تا حدی که بعضی از این اقدامات به ضدارزش تبدیل شده و واکنش منفی را در جامعه به وجود آورده است و یا اینکه تکمیل کننده هم نبوده و باعث ابترماندن موضوع اصلی شده است. ارزش‌های فرهنگی زمانی تبدیل به هنجار می‌شوند که همه دستگاه‌ها به تناسب امکانات و توانایی‌هایشان به تبلیغ و آموزش درباره آن بپردازند در غیر این‌صورت ناهماهنگی موجود علاوه بر ایجاد تضاد و تناقص در موضوع، اثرات نامطلوبی را بر اذهان جوانان جامعه می‌گذارد".

برخی معتقدند نهادینه‌سازی ارزش‌های فرهنگی در جامعه منوط به تکرار در اجراست لذا دستگاه‌های فرهنگی کشور با تقسیم کار و توجه به وظیفه سازمانی خویش می‌توانند موازی‌کاری در برنامه‌ها را از بین ببرند.دکتر نسیم عربی استاد دانشگاه مذاهب اسلامی معتقد است،اجرای برنامه‌های مختلف در زمینه گسترش فرهنگ عفاف و حجاب توسط نهادهای ذی صلاح نه تنها به تبعات منفی موازی‌کاری دامن نمی‌زند بلکه با فراهم‌آوردن شرایط آموزش اقشار مختلف، به پویایی و نوآوری در ارائه مدل‌های گوناگون کمک می‌کند.اومی گوید:"تکرار نقش مؤثری در اشاعه برنامه‌های فرهنگی دارد از همین‌رو اجرای همایش‌های مختلف در راستای نهادینه کردن حجاب توسط نهادها و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی امری بلامانع است.تثبیت مقوله حجاب نیز همچون سایر مقوله‌های فرهنگی نیازمند حضور کارشناسان خبره و آشنا به این حوزه است زیرا ورود این افراد شرایط مناسبی را برای طرح مسائل جدید در عرصه عفاف و حجاب فراهم می‌کند".

برخی معتقدند، حجاب از جمله مباحثی است که نهادهای مختلف ملزم به فعالیت درباره آن هستند و نمی‌توان تعدد برنامه‌های آن را منفی تلقی کرد.زمینه‌سازی فرهنگی در توسعه فرهنگ عفاف و حجاب مهم‌ترین رویکرد مورد توجه همه سازمان‌ها در این عرصه است از همین‌رو هر دستگاه فرهنگی به تناسب امکانات و توانایی خویش موظف به ارائه برنامه در این زمینه است.شیما سادات حسینی کارشناس مسائل زنان با تأکید بر تکرار برنامه‌های فرهنگی در میزان اثربخشی آنها می گوید:"ارائه راهکار برای رفع معضلات فراروی اشاعه حجاب و انتقال آن‌ها به قشر جوان یکی از مهم‌ترین فواید فعالیت‌های همسو در حوزه حجاب و عفاف است،زیرا با این روش جوانان به رعایت حجاب راغب می‌شوند و حقیقت آن را بهتر درک می‌کنند.تعامل دستگاه‌های متولی امور فرهنگی کشور مهم‌ترین مؤلفه در ارائه برنامه‌های نوین در این عرصه است.دستگاه‌های فرهنگی کشور باید به فراخور وظیفه سازمانی و رسالت خویش به ارائه برنامه در این زمینه بپردازند،زیرا توجه به این امر از تکرار مکررات در این حوزه می‌کاهد و زمینه خلاقیت در معرفی الگوهای نوین را فراهم می‌کند".

اما به همه این فواید مقوله حجاب و عفاف نیز همچون سایر مسائل فرهنگی کشور دستخوش موازی‌کاری نهادهای مختلف شده است که تعیین مدیریت واحد و لایق در مقوله حجاب نقش مؤثری در تعدیل این امر دارد. نهادهای فرهنگی می‌توانند از طرق مختلف گام مؤثری را در ترویج حجاب و عفاف بردارند که این مهم در حال حاضر توسط دستگاه‌های رسمی کشور محقق نشده است.البته موازی‌کاری موجود در برخی از مسائل فرهنگی که حجاب نیز جزئی از آن است به دلیل اهمیت این موضوع در ارتقای زندگی جمعی اتفاق می‌افتد که در نگاه اول مخرب نیست زیرا مبین این نکته است که همه مسئولان در اندیشه حاکمیت یک فرهنگ در جامعه هستند.در حال حاضر تکرار مفاهیم ارائه‌ شده درباره حجاب از شایع‌ترین تبعات موازی‌کاری نهادهای فرهنگی است که نه تنها منجر به ترویج این فرهنگ در جامعه نشده است که پیامدهای منفی همچون دلزدگی را نیز به دنبال داشته است.تشکیل متولی خاص در این زمینه و زیرمجموعه شدن سایر نهادها در ذیل آن می‌تواند از موازی‌کاری موجود بکاهد.

البته از آنجا که موضوع حجاب از جمله مسائل عام فرهنگی کشور است از همین‌رو همه نهادها و دستگاه‌های ذیربط در تلاش هستند برنامه‌های مناسبی را در این زمینه تدارک ببینند.ایجاد فضای مطلوب برای ترویج فرهنگ عفاف و حجاب مهم‌ترین هدف نهادهای فعال در این حوزه است.اما عدم تعامل مناسب این نهادها با یکدیگر و ناآگاهی دستگاه‌های فعال نسبت به وظایف خود از عمده‌ترین مشکلات موجود در این حوزه است.

دکتر فریبا علاسوند استاد حوزه علمیه و عضو دفتر مطالعات و تحقیقات زنان معتقد است:"کار فرهنگی و ارتقای فرهنگ یک جامعه وابسته به اجرای برنامه‌های متعدد توسط نهادهای مختلف است زیرا هر نهاد و دستگاه فرهنگی با اتکا به امکانات خویش اقدام به ترویج فرهنگ مورد نظر می‌کند.اساسا به ثمر نشستن کار فرهنگی منوط به تکرار و تبلیغ است.باید بپذیریم که افراد هر مجموعه با اتخاذ سازوکارهای مختلف در اندیشه ترویج فرهنگ حجاب و تبدیل آن به فرهنگ عمومی جامعه هستند.

بنابراین برپایی جشنواره‌های مختلف نه تنها موازی‌کاری نیست بلکه مفید فایده است و می‌تواند زمینه مناسبی را برای ترویج حجاب و عفاف در جامعه فراهم کند". اما ایشان در باره نابسامانی در حوزه حجاب علی رغم اقدامات متعدد فرهنگی از سوی نهاد ها می گوید:"فعالیت‌های زیادی در عرصه حجاب و عفاف صورت می‌گیرد اما اغلب این اقدامات اصولی نیست و همین موضوع باعث شده تا طرح مباحث حجاب به‌صورت کلیشه‌ای درآمده و به موضوعی ملال‌آور در میان جوانان تبدیل شود.در حال حاضر خلأهایی در امر نهادینه کردن فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه وجود دارد که بخش عمده آن به امر پژوهشی این مقوله بازمی‌گردد که باید توسط پژوهشگران و اندیشمندان مورد توجه قرار گیرد.این معضل با تدوین اساسنامه‌ای برای مجریان برپایی نمایشگاها و جشنواره‌ها رفع می‌شود به این شکل که هر نهاد فرهنگی متولی اشاعه بخشی از فرهنگ حجاب باشد که این موضوع در حال حاضر مورد غفلت است".

اگر برنامه‌های نهادهای مختلف ـ که برخی آن را موازی‌کاری عنوان می‌کنند ـ همسو و مقوم یکدیگر باشند، تقویت عفاف و گسترش این ارزش در سطح جامعه را به دنبال دارد که تقویت حجاب کمترین برکت آن است.

رئیس اداره زنان مجمع جهانی اهل بیت(ع)با بیان اینکه مباحث فرهنگی حوزه‌های مختلف نیازمند تکرار است می گوید:" فعالیت همسوی نهادها در حوزه حجاب منجر به مقبولیت عمومی این فرهنگ در جامعه می‌شود لذا درصد استقبال زنان از حجاب و همچنین مقبولیت افراد محجبه در جامعه افزایش می‌یابد که همین موضوع روند رو به رشدی را برای امنیت جامعه به ارمغان می‌آورد.به عقیده من همه نهادها و دستگاه‌های کشور باید با عنایت به امکانات و قابلیت‌های خویش در اندیشه اشاعه این فرهنگ باشند زیرا هر کدام از این امکانات برای یک قشر اثربخش است.همه نهادها و دستگاه‌های فرهنگی کشور موظف به ترویج این فرهنگ هستند و باید به نهادینه‌کردن این امر اهتمام داشته باشند پس نمی‌توان به دلیل موازی‌کاری مانع از فعالیت آنان در این زمینه شد.البته من با این مطلب موافق هستم که باید با استفاده از شیوه‌های مختلف از دلزدگی و تکرار این مفاهیم در جامعه پرهیز کرد که دستیابی به این مسئله نیز در گرو استفاده از دستاوردهای برنامه‌های قبل در این حوزه است.مباحث فرهنگی نیازمند تکرار هستند و با تداوم دچار خدشه نمی‌شوند بویژه درباره موضوعی همچون حجاب که قابلیت تکرار و تلقین را دارد و توجه به این امر با ملاحظات روان‌شناسی وجامعه شناسی موجب اشاعه آن می‌شود".

وجود معضلات فراروی ترویج حجاب از نتایج کم‌کاری در این حوزه است.متأسفانه در سال‌های گذشته نه تنها شاهد تحرک مثبتی در ترویج و تقویت حجاب نبوده‌ایم بلکه حتی با برخی از فعالیت‌ها و برنامه‌های تولید شده توسط رسانه‌های تصویری، مکتوب و شنیداری به سست شدن پایه‌های معنوی جامعه و پایبندی افراد جامعه به حجاب و عفاف دامن زده‌ایم.توجه به وظایف سازمانی در طرح مباحث حجاب، ورود کارشناسانه و خلاقانه به این عرصه، جمع‌بندی و تهیه گزارش از دستاوردهای برنامه‌های انجام‌شده در این حوزه، تعامل سازمان‌های ذیصلاح و همپوشانی برنامه‌ها، جریان‌سازی در پرداختن به مقوله حجاب و نوآوری در الگوسازی از جمله پیشنهادات کارشناسان فعال در عرصه عفاف و حجاب است که می‌تواند نقش قابل توجهی را در کاهش فعالیت‌های همسو در حوزه عفاف و حجاب داشته باشد.

 سارا محمود زاده فومنی

منبع : روزنامه جام جم  24/11/1390