به گزارش  شیرازه،  یکی از یادگارهای با ارزش معماری زرقان، کاروان سرای زکی خانی است که از روزگار قدیم که مردم به دلایل گوناگون نظیر برقراری ارتباط نقل و انتقال‌های اقتصادی نظامی و رفاه مردمی که سفر می‌کردند ضرورت ساخت کاروان سراها ایجاد می‌گردید.

این کاروانسرا دارای یک صحن مربع شکل بوده و به نظر می آید که دارای طرح ۴ ایوانی بوده است. متاسفانه درحال حاضر فقط جبهه غربی بنا برجای مانده و ایوان موجود همراه با اتاق های جانبی آن حکایت از گردش ساختمان حول حیاط اصلی را دارد.

دالان موجود که در ۴ سمت کاروانسرا در واقع نقش حیاط اندرونی بنا را داشته که محل نگهداری اموال و اجناس مسافران است. گنبدهای مدور در طول دالان ها دارای نورگیر بوده و مکان های خاص پی سوز و مال بند در جبهه غربی مشاهده می شود. نوع طاق های ضربی در طول ایوان و دالان کاروانسرا همراه با قوس های ۷ و ۵ در مدخل ورودی حکایت از نوع تحکیم بنا در آن دوره و تزیینات معماری آن عصر است.

در ساخت بنا طرح قرینه سازی به شکل زیبایی انجام پذیرفته چنانکه نوع طاق، قوس و تویزه های موجود همراه با طاقچه های هر حجره نمادی زیبا از یکسان سازی را جلوه گر می کند. نوع استقرار حجره ها و اتاق ها رو به حیاط باز بوده و بدین لحاظ از روشنایی طبیعی بهره مند بوده است. به احتمال فراوان نماهای بیرونی نیز از سوی آجر تزیین یافته است.

ساخت گنبدهای مدور با استفاده از نوع طاق ضربی و ایجاد گوشواره های ۴ سمت یا لچکی های سقف بر تزیینات بنا افزوده است. استفاده از آجرهای چهارگوش به شکل خفته و راسته در نماکاری و تزیینات قوس های موجود الهام گرفته از نوع معماری گذشته، از سلجوقی تا صفویه را تداعی می کند. نوع بکارگیری هنر معماری در ایجاد طاق ها که به شکل ملایم از سطح ازاره برخاسته تا این که به قسمت تیزی و جناقی برسد موجب استحکام سقف شده چنانکه با گذشت قرن ها هنوز پابرجا و با اقتدار موجود است.

زکی خانی برادر مادری کریم خان زند بود که پس از مرگ کریم خان داعیهٔ قدرت طلبی پیدا کرد و برای صد روز پادشاه ایران شد و در اخر در ایزخواست به قتل رسید.ری از نم و رطوبت آن را با خاکستر آغشته و سپس استفاده کرده اند. از سنگ های قواره نیز در فرش کف ها و ازاره های ابنیه استفاده شده است گفتنی است، استفاده زیاد از طاق و تویزه و همچنین گنبدهای مدور با گوشواره های ۴ سمت و لچکی های سقف از مهم ترین ویژگی معماری این اثر بشمار می رود.

در سال‌های دههٔ ۱۳۰۰ ه.ش کربلایی هدایت حمزوی صاحب این کاروان سرا بود.

واژهٔ کاروان سرا مشتق از کاروان: (به معنی جمع مسافرانی که به صورت گروهی سفر می‌کردند قافله و سرا: (به معنی خانه و مکان) است.

این بنای تاریخی به شماره ثبتی ۱۶۰۴۰ در تاریخ ۱۳۸۵‎/۶‎/۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و از تاریخ ثبت ضمن رعایت حقوق مالکانه تحت حفاظت و حمایت این سازمان بوده و هرگونه اقدام و عملیاتی که منجر به تخریب یاتغییر هویت اثر شود ممنوع است و مرمت و بازسازی اثر صرفاً با تایید و نظارت این سازمان ممکن و تخلف از آنها جرم محسوب می شود و مرتکب، مشمول مجازات های قانونی خواهد شد.

آدرس کاروانسرای زکی خانی: شهر زرقان ـ بولوار امام خمینی ـ خ شهید صادقی ـ جنب ترمینال مسافربری زرقان.

منبع: زرقونیا