هر شهری هویتی دارد که می­توان آن را در گذشته­ی آن شهر و آثار بر جای مانده از دوران گذشته، لهجه­ها و تکیه کلام­ها، آداب و رسوم، مناسبات اجتماعی، بناها، خانه­ها، باغ­ها، گلگشت­ها و منظرگاه­های چشم­نواز، مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین صنایع دستی و کارخانجات آن جستجو کرد.
با گشت و گذاری در بافت قدیم شیراز دچار سردرگمی عجیبی می­شویم. زیرا غیر از برخی از بناهای قدیمی و خانه­های تاریخی­اش که یادآور چگونگی زندگی در گذشته­ای نه چندان دور است، سایر ویژگی­هایش با نام و آوازه­ی شیراز به عنوان یکی از قطب­های تاریخی و فرهنگی ایران نه تنها هیچ مناسبتی ندارد بلکه نقطۀ مقابل آن به حساب می­آید.
مخروبه شدن بعضی از خانه­ها، عقب­نشینی­های پراکنده بناها به دنبال بازسازی­های نه چندان مناسب، سکونت و رفت و آمد اتباع خارجی و اشخاصی که بعضاً دچار آسیب­های اجتماعی هستند، تبدیل شدن برخی از خانه­ها به انبار کالاهای قاچاق و بعضاً پاتوق­هایی که محل تجمع معتادان و منقل­داران است، بافت قدیم شیراز را با آشفتگی­ها و نابسامانی­های شگفت­انگیزی روبه­رو ساخته و اختلاف نظر برخی از مسئولین و مدیران میانی و متولیان میراث فرهنگی در خصوص چگونگی برخورد با وضعیت موجود نیز به این آشفتگی­ها دامن زده است.
برخی از صاحبان منازل قدیمی خانه­های خود را به اتباع بیگانه اجاره داده­اند و خودشان رفت و آمد چندانی ندارند و منتظر هستند که با تغییر و تحولاتی که دیر یا زود صورت خواهد گرفت، ملک خود را به قیمتی مناسب بفروشند یا تبدیل به احسن کنند.
از طرفی، قرار گرفتن خانه­های تاریخی، امامزاده­ها، مساجد قدیمی، آرامگاه شخصیت­های مشهور نظیر سیبویه، شیخ روزبهان، امامزاده ابراهیم، بی­بی دختران در این منطقه، طرح توسعه­ی حرمین احمدی و محمدی و همچنین بازسازی مناطق آسیب­دیده و مبارزه با ناهنجاری­های مشهود را با مشکل روبه­رو کرده است.
ظرف سال­های گذشته بارها از سوی تولیت آستان احمدی و محمدی(ع)، امام جمعه شیراز و همچنین بعضی از اعضای شورای شهر در دوره­های مختلف شاهد ایراد سخنرانی­های انتقادآمیز نسبت به تداوم وضعیت ناهنجار بافت قدیمی و تاریخی شهر شیراز بوده­ایم. رئیس جمهور نیز در سفر اخیر خود به شیراز که به منظور بهره­برداری از ده هزار واحد مسکن مهر صورت گرفته بود اظهار داشت: «بافت فرسوده و تاریخی شهر شیراز با وسعتی بالغ بر 300 هکتار در حال تخریب است و با رایزنی­های صورت گرفته با میراث فرهنگی به زودی مطالعات آزادسازی بخش­هایی از بافت در آینده نزدیک نهایی خواهد شد و بخش­های آزاد شده در اختیار مردم برای احیاء و نوسازی قرار خواهد گرفت.»
بعید نیست که اظهارات رئیس جمهور پیرامون بافت فرسوده و تاریخی شهر شیراز به دنبال انعکاس ابراز نگرانی امام جمعه شیراز که خواستار رفع وضعیت اسف­بار این بخش از شهر شده بودند مطرح شده باشد. لذا شایسته است که متولیان امر این بخش از سخنان رئیس جمهور را مبنای پیگیری­های خود در این خصوص قرار دهند.
نکته­ی دیگری که در ارتباط با فضای پیرامونی حرمین احمدی و محمدی (ع) باید ملحوظ نظر قرار گیرد و نگارنده قبلاً نیز در یادداشت­های خود به آن اشاره­ای گذرا داشته­ام، ضرورت احداث یک حوزه علمیه علوم دینی در حد نام و آوازه شیراز پیرامون حرم احمدی و محمدی (ع) است که بدون تردید می­تواند در تغییر فضای موجود مؤثر باشد. به همین دلیل اداره کل اوقاف می­تواند ورودی معنی­دار به این موضوع داشته باشد و با خرید خانه­های واقع شده پیرامون حرم در منطقه­ای مناسب از بودجه­های اختصاص داده شده به شیراز در پیوند با عنوان سومین حرم اهل­بیت (ع) در این راستا بهره­برداری نماید. طبیعتاً با تأسیس یک حوزه علمیه در حد و اندازه­های قم و مشهد در شیراز، ضرورت احداث بناهای تکمیلی آن از قبیل خوابگاه طلاب، فضای سبز، کتابخانه­های متعدد، کتابفروشی­های ویژه، پژوهشکده­های مذهبی نیز مطرح خواهد شد زیرا اگر قرار باشد بافت فرسوده و تاریخی شیراز در آینده­ای نزدیک شاهد دگرگونی­های لازم باشد بهتر است تا آنجا که می­شود بناهای جدید با جایگاه حرمین احمدی و محمدی (ع) همخوانی داشته باشد.
ضمن اینکه باید به فکر فضای سبز مناسبی که خوشایند زائران حرم باشد نیز بود به همین دلیل شاید ایجاد یک نارنجستان وسیع در فضایی شبیه به پارک بتواند پاسخی به این نیاز باشد زیرا حتی­المقدور باید تلاش شود که فضای سنتی حفظ شود و ایجاد یک نارنجستان می­تواند این هدف را تأمین کند.
نباید از نظر دور داشت که یکی از گزینه­های قابل مطالعه برای حفظ خانه­های قدیمی و تاریخی استفاده از آنها به عنوان پژوهشکده پس از انجام مرمت­های لازم است.
ایجاد بناها و امکاناتی از این دست انگیزه رفت و آمدها به این منطقه را تغییر خواهد داد و اگر تاکنون بعضاً شاهد رفت و آمد معتادین، قاچاقچیان و افراد بزهکار و گرفتار آسیب­های اجتماعی در این منطقه بوده­ایم و هستیم، در آینده شاهد عبور و مرور جویندگان علم و دانش و خریداران کتاب و زائران شیرازی باشیم.
ناگفته پیداست که بعضی از مردم به دلیل فضای حاکم بر این منطقه ترجیح می­دهند که از دور نسبت به آستان احمدی و محمدی (ع) ابراز ارادت کنند و همین که فضا عوض شود و زمینه­ی رفت و آمد مرد و زن و پیر و جوان در هر ساعت از شبانه­روز فراهم باشد، شاهد برگزاری نمازهای جماعت باشکوه­تر در حرم احمدی با حضور پرشکوه مردم نه تنها در ایام خاص بلکه در همه روزها خواهیم بود.
باید فضای پیرامون حرم احمدی و محمدی را به دریایی تبدیل کنیم که همه رودخانه­ها از اطراف و اکناف شهر به آن ختم می­شود و طنین شکوهمند اذان بر مناره­ها به منزله فراخوان عمومی برای برپایی نماز باشد.