به گزارش شیرازه، اگر چه در زمان های گذشته، دیپلماسی در اشکال مختلف در بین ملت ها و دولت‌ها جریان داشته است، اما آنچه نمود و برجستگی خاص و بیشتری بدان بخشیده است، دیپلماسی رسمی و سیاسی بوده و در واقع در موارد بسیاری این دیپلماسی روابط سیاسی بوده که دولت‌ها را مدیریت ‌کرده است.

این روند کلاسیک، معاصر با دو اتفاقی که در جهان رخ داد، دچار تغییرات عمده ای شد؛ یکی افزایش قدرت ابزارهای ارتباطی که نتیجه آن کمرنگ شدن نقش مرزهای سیاسی و جغرافیایی در ارتباط گیری بین ملت‌ها بود و دومین اتفاق، ظهور تعاریف جدیدی از قدرت ـ به خصوص توجه به قدرت نرم به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار در عرصه بین‌المللی ـ بود. این دو عامل، نظام روابط سیاسی و به عبارت بهتر شکل و شمایل روابط دیپلماتیک کشورها را دچار تغییر کرد و حوزه کاری دیپلماسی را متوجه عرصه‌های دیگری از جمله دیپلماسی عمومی، دیپلماسی علمی - فرهنگی، دیپلماسی دفاعی و... ساخت. دیپلماسی ، به معنی هدایت روابط بین افراد، گروه‌ها، ساختارها و ملت‌ها از جمله واژه‌های مورد استفاده در عرصه مناسبات بین‌المللی است.

دیپلماسی انواع مختلفی دارد که دیپلماسی دفاعی نیز یکی از انواع آن است. دیپلماسی دفاعی بین کشورها در واقع مربوط به روابط نظامی، دفاعی و امنیتی کشورها با یکدیگر است که شامل مصادیق مختلفی می شود و از آن جمله می توان به مواردی همچون تنظیم قواعد مشترک منطقه ای و جهانی، همکاری‌های آموزشی، علمی، فنی و صنعتی، اقدامات و برنامه های مشترک دفاعی ـ امنیتی و نیز تنظیم همکاری‌های صلح‌آمیز نظامی اشاره کرد. البته باید بحث امنیت مرزهای مشترک را نیز از جمله مصادیق دیپلماسی دفاعی در روابط کشورها دانست؛ زیرا بسیاری از کارشناسان در این حوزه بر این اعتقادند که  دیپلماسی دفاعی امنیت ساز، هم در سطح روانی و هم در سطح راهبردی است.
 
هدف دیپلماسی دفاعی ایجاد شرایط سیاسی و ملی و بین‌المللی مطلوب برای حفظ و گسترش ارزش‌های ملی و حیاتی کشور در برابر دشمنان بالفعل و بالقوه است. این نوع دیپلماسی به عنوان یکی از بخش‌های سیاست‌های نظام، با ایجاد شرایط مطلوب برای حفظ و گسترش ارزش‌ها و منافع  ملّی و حیاتی در مقابل دشمنان، نقش مهمی در تحقق اهداف کلان نیروهای مسلح دارد.  باید بر این نکته اذعان داشت که از مهم ترین کارکرد های دیپلماسی دفاعی می توان به ایجاد امنیت پایدار اشاره نمود.

بر هیچ کس پوشیده نیست کشوری می تواند از یک امنیت پایدار برخوردار باشد که دیپلماسی دفاعی فعالی داشته باشد که ابتدا به ساکن از طریق یک نوع ارتباط موثر و هوشمندانه با همسایگان به دست خواهد آمد. هر کشوری که بخواهد امنیت پایدار داشته باشد، علاوه بر تعامل صحیح با همسایگان ـ که پیشتر بدان اشاره شد ـ باید امنیت مرزهای خود را استحکام بخشد تا بتواند با تلاش و برنامه ریزی در داخل، امنیت داخلی را نیز برقرار نماید. میزان امنیت داخلی و امنیت مرزها از معیارهای سنجش امنیت نسبی یک کشور محسوب می شود و در این جاست که نقش دیپلماسی دفاعی برجسته‌تر و نمودارتر می‌شود.

از مهم ترین نکاتی که باید در دیپلماسی دفاعی به آن توجه نمود ضرورت شناخت تهدیدهای منطقه‌ای و بین‌المللی است. کار ویژه دیپلماسی دفاعی ، راهبرد بازدارندگی و کاربرد آن در تعامل واحد سیاسی با دیگر واحدهای نظام بین‌الملل است. در واقع دیپلماسی دفاعی اگر خوب و هوشمندانه دنبال شود، می تواند در بروز ناامنی ها و بی ثباتی ها نقش بازدارنده داشته باشد.

در حوزه سیاست خارجی، دیپلماسی ما سیاسی است اما رویکرد آن می تواند امنیت کشور ما باشد که در این صورت دیپلماسی سیاسی ماهیت دفاعی و امنیتی به خود می گیرد.

شایان ذکر است که در جمهوری اسلامی ایران، کارکردهای دیپلماسی دفاعی عبارتند از: «امنیت سازی، توانمندسازی نظامی و دفاعی، استحکام امنیت داخلی، تقویت بنیه اقتصادی و درآمد ارزی، حمایت از سیاست خارجی، تامین آمادی نیروهای مسلح، همکاری‌های آموزشی، علمی، فنّی و صنعتی و نیز تبادل اطلاعات و تجربیات و... .

سفر ریاست ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران به کشور ترکیه نیز از جهت دیپلماسی دفاعی، تولید قدرت نرم و سخت و نیز ساخت توان امنیتی و روانی در منطقه و جهان، قابل ارزیابی است. همچنین این سفر می تواند آغازگر یک سطح از دیپلماسی دفاعی باشد که ضمن قاعده سازی برای امنیت منطقه به حفظ دستاوردها و ثبات منطقه کمک کند و بی شک ادامه‌ی اینگونه اقدامات راهبردی، این مسیر را تقویت خواهد کرد. لذا می‌توان این اتفاق را در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و جهانی مورد تحلیل قرار داد.

در سطح داخلی؛ در جمهوری اسلامی ایران و کشور ترکیه، این سفر نشان داد که به رغم وجود اختلاف در دیدگاه های سیاسی ایران و ترکیه در مورد مسایلی مانند سوریه و داعش، این دو کشور در حوزه دفاعی از منافع مشترکی برخوردارند که امکان گسستن آن از سوی هر دو طرف به آسانی امکان پذیر نیست و ادامه روند همسایگی در صلح و آرامش برای هر دو ملت بسیار حایز اهمیت است و ایران و ترکیه به هیچ عنوان نا امنی در کشور همسایه را به سود خود نمی‌دانند و از این رو برای هر دو طرف منافع امنیتی پایدار و مشترکی، در سطوح بسیار بالا متصور است. نتیجه این سفر افزایش اعتماد و اطمینان در دو ملت نسبت به ادامه سیصد سال مرز صلح بین طرفین است.

در سطح منطقه ای ؛ این مسئله نشان می دهد که ایران و ترکیه علاوه بر داشتن منافع امنیتی مشترک، اهداف امنیتی مشترکی نیز دارند و می توانند داشته باشند. این مطلوبیت های امنیتی به شکل بارز در تنش های بین عربستان و قطر خود را نشان داد و ایران و ترکیه را در کنار قطر و در یک جبهه نگه داشت.

مسئله دوم، نیازمندی کشور ترکیه به ایران برای حل عقلایی مسئله کُردها بود. ترکیه سالهاست که درگیر تنش با کُردها است و نتوانسته این مسئله را به صورت منطقی و از طریق ایجاد یک گفتمان درونی با آنها حل و فصل نماید. اتفاقی که در ایران برعکس آن در حال وقوع است و جمهوری اسلامی تلاش کرده با به رسمیت شناختن حقوق قانونی کُردهای خود، آنها را به عنوان یک قوم ایرانی همواره مورد توجه ویژه قرار داده و کوچکترین تبعیضی نسبت به آنها روا نداشته است. عاملی که باعث شده کُردهای ایران پیوندهای ملّی و مذهبی خود را با ایران اسلامی تقویت کرده و به عنوان یکی از اقوام در تقویت اتحاد و همبستگی ملّی بکوشند.

مساله سوم حضور گروه تروریستی داعش در منطقه است که این مساله بسیاری از کشورهای منطقه را با تهدیدات امنیتی بسیاری روبرو ساخته است . هر چند باید بر این نکته اذعان داشت که جمهوری اسلامی ایران نقش برجسته ای در مبارزه با تروریسم در منطقه داشته و اگر امروز آثار شکست داعش هویدا شده است، نقش جمهوری اسلامی ایران در این زمینه قابل انکار نیست. ایران توانست آتش فتنه داعشی ها و تکفیری ها را خاموش کند و لذا کشور ما نخستین کشوری بود که به یاری  عراق و سوریه شتافت. اما در عین حال بعضی دولت های غربی تلاش می کنند اینگونه القا کنند که ایران اهداف پشت پرده ای از حضور در عراق دارد. با این حال حقیقت آن است که ایران همواره به دنبال ثبات خود و ثبات منطقه بوده و هدفی جز برقراری آرامش در  کشورهای منطقه ندارد.

از سوی دیگر روند شکست داعش در سوریه و عراق، ترکیه را -که طی سالیان گذشته شاهد عملّیات تروریستی در درون خود بوده ـ بیش از پیش نگران کرده است. ترکیه نگران سرازیر شدن بقایای داعش به کشور خود است و این در حالی است که امروز شکست‌خوردگان داعش به جهت حمایت‌های آشکار و مخفیانه ترکیه از داعش مدعی ترکیه شده اند و ممکن است قسمت های عمده ای از عوامل شکست خود را متوجه کوتاهی ترکیه و برخی دوستان غربی این کشور در حمایت از آنها بدانند.

این عامل زمینه انتقام‌گیری را فراهم خواهد ساخت و این مسئله دولتمردان ترکیه را نگران تر از گذشته کرده است. بنابراین ترکیه برای فائق آمدن بر چنین مشکلی نیازمند یک شریک امنیتی مجرب، توانمند و قابل اتکا می باشد که تاکنون توانسته است از پس داعش برآید.

چهارمین نگاه به سفر سردار باقری را می توان در تغییر دیدگاه مسئولان ترکیه نسبت به ایران بعد از کودتای نافرجام دانست. کمک های مستشاری ایران به دولت اردوغان در قضیه کودتای نافرجام و حمایت های ایران از دولت قانونی این کشور و از سوی دیگر رفتارهای دوگانه غرب با ترکیه در موضوع مسبوق به سابقه عضویت در اتحادیه اروپا و حمایت های پیدا و پنهان از کودتا، این کشور را به این نتیجه رساند که باید به دنبال یک شریک قدرتمند در منطقه و در همسایگی خود باشد تا از این طریق، هم قدرت تاثیرگذاری خود را در منطقه تقویت کند و هم اینکه بتواند با هزینه‌های به مراتب کمتر، امنیت خود را حفظ کند. لذا دیدار ریاست ستاد کل نیروهای مسلح از ترکیه از این حیث نیز بسیار حایز اهمیت بود. گفتنی است تکرار این رفت و آمدها در کنار یک برنامه مشخص می تواند برای هردو ملت سودمند باشد.

پنجمین نگاه به سفر عالیترین مقام نظامی کشورمان، علاوه بر تقویت و ارتقای روابط دوجانبه و همکاری های منطقه ای، بر تثبیت شرایط و ثبات در منطقه تاثیر خواهد گذاشت. این سفر در برهه ای خاص از روابط دو کشور صورت گرفت که یک جهش و گام تکاملی در روند روابط فی ما بین ایران و ترکیه است.

 ششمین نگاه به سفر سرلشگر باقری به ترکیه، امنیت دو کشور است. این دو کشور همواره سعی داشته‌اند از سال های دور تاکنون روابطی بر اساس حسن همجواری داشته باشند، حتی در آن زمان که دولت‌های سکولار غربی و به شدت وابسته به آمریکا در ترکیه حاکم بود، تهران و آنکارا سعی در برقراری روابط دوستانه داشتند. اکنون که شرایط بحرانی منطقه شکل گرفته و به نظر می رسد که ترکیه هم به اشتباهات محاسباتی خود در ماجرای سوریه پی برده است، ایجاب می کند تا حوزه همکاری های دو کشور را به سوی ابعاد دفاعی و نظامی سوق دهیم. باید بر این نکته اذعان داشت که مذاکرات مقامات نظامی ایران با کشورهای منطقه به ویژه همسایه می تواند عمق دیدگاه های مشترک فی مابین را افزایش دهد و هر دو طرف را از ظرفیت های یکدیگر در زمینه نظامی و دفاعی بیشتر آگاه سازد.

در سطح بین الملل؛این دیدار در وهله اول، نشانه بارزی از  یک کنش فعال از سوی ایران در خصوص مسایل منطقه ای آن‌هم در چارچوب قواعد دیپلماسی دفاعی کشور به جهان را مخابره کرد. پیام شفاف این سفر، قدرت و ثبات ایران را به جهانیان نشان داد که یکی از اعضای ناتو برای حل مسایل امنیتی خود در منطقه، شریک قدرتمندی مثل ایران نظرش را به خود جلب کرده است.

از سوی دیگر ، این سفر یک نوع ناکامی وعده های ترامپ و عدم تاثیرگذاری قرارداد نظامی آمریکا با عربستان را نشان داد. چرا که در صورت وجود رابطه دفاعی مستحکم بین ایران و ترکیه و نزدیکی مواضع امنیتی این دو کشور، دیگر هیچکدام از کشورهای منطقه ای توانایی برهم زدن معادلات امنیتی منطقه را ندارند و شاید نرمش و نزدیکی مواضع عربستان سعودی طی روزهای اخیر در این راستا قابل ارزیابی باشد.

کوشش و تاکید دیپلماسی دفاعی ایران مبتنی بر گسترش صلح و امنیت در منطقه و جهان همواره وجود داشته است. ایران در سال های گذشته همواره سعی کرده تا پیام صلح و دوستی خود را به همسایگان منتقل و راه حل مسایل منطقه را در پرتو یک انسجام و مشارکت منطقه ای تعریف کند ولی این نگاه مثبت و فعال جمهوری اسلامی ایران توسط بعضی کشورها هنوز به خوبی درک نشده است. ساخت یک دیپلماسی دفاعی فعال می‌تواند به ساخت یک مفهوم مشترک امنیتی در منطقه کمک کند و بهتر است این نگاه فعال از سوی جمهوری اسلامی ایران پیگیری شود.

در پایان باید بر این نکته تاکید داشت که دیپلماسی دفاعی در جهان امروز ابعاد مختلفی دارد و  هرکس بخواهد  در نظام بین الملل قاعده ساز باشد باید دیپلماسی دفاعی نظام یافته ای ایجاد کند. اینگونه سفرها در سطح مسئولین نظامی کشور  باعث گسترش همکاری‌های دفاعی در سطح منطقه و بین المللی می شود.

توجه به این نکته لازم است که آینده‌نگری در دیپلماسی دفاعی، این امکان را برای ایران فراهم می‌کند که شرایط فعلی خود را با خواست‌های آتی بسنجد و بر آن اساس برای آینده برنامه‌ریزی کند تا به اهداف مورد نظر در سطح منطقه‌ای و راهبردی دست یابد.

منبع: جهان نیوز