شهیدبهشتی:
از مسلمان که هیچ، باید از غیرمسلمان مظلوم هم حمایت کنیم؛ ولو کافر باشد
ما ميدانيم كه برحسب موازين اسلام بايد از غير مسلمان مظلوم در حد رفع ظلم حمايت كنيم.
یکی
از مهم ترین موضوعاتی که این روزها در سطح جهان و به خصوص در کشور ایران
مطرح است، موضوع حمایت و کمک به مردم مظلوم غزّه است. شکّی نیست که این
مسئله با وجدان هر انسان آزاده ای پیوند خورده و یاری مظلوم یکی از دستورات
بسیار مهمّ و موکّد دین مبین اسلام است.
به گزارش شیرازه به نقل از رجانیوز، مقام معظّم رهبری نیز بارها و به خصوص در دیدار اخیر مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی با ایشان بر این مهمّ تأکید داشته و فرمودند: « جهان اسلام با کنار گذاشتن اختلافات، از همه‌ی توان خود برای تأمین نیازهای مردم غزه استفاده کند و ضمن مقابله با جنایات بی‌شرمانه‌ی صهیونیست‌ها، از حامیان آنها به‌ویژه آمریکا و انگلیس، تنفر و برائت جوید.»[1]
امّا علاوه بر همه ی این ها، لازم است تا بدانیم که یاری رساندن به مسلمین و مستضعفین جهان، یکی از مباحثی است که در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز آمده و از وظایف دولت دانسته شده است. به غیر از فصل دهم قانون اساسی که به سیاست خارجی مربوط است و در آنجا نیز به این موضوع پرداخته شده، اصل سوم قانون اساسی از این قرار است:« دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه ی امکانات خود را برای امور زیر به کار برد: ...»[2] در ادامه شانزده بند نگاشته شده که در آخرین آن ها آمده است:« تنظيم سياست خارجي كشور براساس معيارهاي اسلام، تعهد برادرانه نسبت به مسلمانان و حمايت بيدريغ از مستضعفان جهان.»
از این رو بر آن شدیم تا دفتر تاریخ را ورق زده و مشاهده نماییم که تصویب کنندگان این بند در مجلس خبرگان قانون اساسی، از چه رو به این نتیجه رسیدند تا چنین عبارتی را در صفحات ابتدایی قانون اساسی بنگارند.
مرور متن مشروح مذاکرات این مجلس ما را به چند نکته رهنمون می سازد. اوّل آن که اکثریّت این مجلس را شخصیّت های برجسته ای تشکیل داده بودند که تعداد قابل توجّهی از آنان از اسلام شناسان مسلّم عصر ما به حساب می آیند.
از این رو باید توجّه داشت که مصوّبات چنین مجلسی، نمی تواند از معیارهای شرع مقدّس دور باشد. درثانی مطالعه ی این مذاکرات حکایت از دقّت نظر و وسواس پسندیده ی این مجموعه در بررسی تک تک الفاظ قوانین دارد. سوم آن که شاید بین برخی از استدلال های مطرح شده در این مذاکرات و گفتگوهایی که این روزها در خصوص کمک به مردم غزّه و دیگر مظلومین جهان می شنویم شباهتهایی دیده شود که خالی از لطف نباشد.
امّا پیش از پرداختن به متن مذاکرات، لازم به ذکر است که عبارت ابتدایی این بند، در متن پیش نویس قانون اساسی نوشته شده و پس از تغییراتی در کمیسیون مربوطه، در مجلس خبرگان به شرح زیر درباره ی آن تبادل نظر شده است:
« 16- برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان.
آیت الله سبحاني: در پيشنويس سابق يك اشكال وجود داشت، زيرا كه نوشته شده بود «آزاد كردن همه مستضعفان جهان». بايد تأمين سعادت آنها هم نوشته شود، و الا آزاد كنيم و دعوت به اسلام نكنيم درست نيست.
حجت الاسلام هاشمينژاد: ما احساس مسؤوليت مىكنيم و اين مسؤوليت از ايدئولوژي ما برخاسته است. به اين ترتيب تعهدهاي همه جانبه را ما بايد بپذيريم، در حالي كه ابرقدرتها اين كار را نكردهاند.
آیت الله مكارم شيرازي: به نظر ميرسد عبارت اول و آخر جهاني است و وسطي اسلامي، در صورتي كه دو عبارت جهاني بايد پهلوي هم قرار گيرد و اسلامي هم جدا باشد.
آیت الله طاهري خرمآبادي: برقراري روابط عادلانه با همه ملل درست نيست، زيرا ما ميدانيم بعضي از ملل مانند اسرائيل يا ملل ديگر ستمگر هستند.
آیت الله بهشتی(نايب رئيس): عرض مىكنم كه وظيفه مسلمان عادل اين است كه ظالم را، ولو ظالم به ديگري باشد، سركوب كند كه عين عدل است.
آیت الله طاهري خرمآبادي: روابط ما عادلانه است، ولي آنها ستمگر هستند.
نايب رئيس: عدل براي او سركوبي اوست. آقاي دكتر ضيايي بفرماييد.
دكتر ضيايي: ذكر «حمايت همه جانبه» اين وضع را پيش ميآورد كه ما در امور داخلي بعضي از مردم دخالت كنيم.
نايب رئيس: آقاي فاتحي بفرماييد.
حجت الاسلام فاتحي: من يك اصلاح عبارتي دارم، «برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان مخصوصا در قبال ملل مسلمان».
نايب رئيس: آقاي رباني شيرازي بفرماييد.
آیت الله رباني شيرازي: چون سياست خارجي است، سياست عدم تعهد لازم است.
نايب رئيس: بعد از همه تذكرات عين متن را قرائت مىكنم و به رأي ميگذارم.
«برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان» موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) رد شد. بنابراين بر حسب تذكراتي كه دوستان دادند چنين حدس ميزنم كه فكر بعضي از افراد را كلمه «همه جانبه» مغشوش كرده و البته هر مسلماني اين را ميداند كه حمايت همهجانبه وظيفهاش است ولي فكر بعضي از دوستان را مغشوش كرده، اجازه بفرماييد بر حسب استنباطي كه از پيشنهادها داشتم بدون كلمه «همه جانبه» اين بند را به رأي بگذارم.
حجت الاسلام هاشمينژاد: اين قيد را اضافه بفرماييد كه با رعايت عدم مداخله در امور كشورهاي ديگر.
شیخ علی تهراني: شما الان با اسرائيل قطع رابطه كردهايد.
آیت الله قرشي: پيشنهاد مىكنم «با موازين اسلام» را اضافه كنيد.
دکتر بنيصدر: بعضيها فكر كردهاند منظور از روابط «عادلانه با همه ملل روابط با دولتها است مثلا رابطه با اسرائيل يا هر ستمگر ديگري، در صورتي كه در اينجا منظور ملتها است.
نايب رئيس: اجازه بفرماييد بنويسيم: «برقراري روابط عادلانه با ملتهاى غير متجاوز».
آیت الله طاهري گرگاني: ملتها متجاوز نمىشوند.
نايب رئيس: پس مينويسيم «دولتها» كه بهتر بشود. بنابراين مىشود «برقراري روابط عادلانه با دولتهاى غير متجاوز» (همهمه نمايندگان) چون بعضي از دوستان فقط كلمه «همه جانبه» را پيشنهاد كردهاند، اين را هم به رأي ميگذاريم. آقاي پرورش بفرماييد.
استاد پرورش: در قرآن سه نوع مستضعف وجود دارد:
يك دسته آنهايي كه مورد عنايت خدا هستند، با توجه به آيه: «و ما لكم لا تقاتلون في سبيل الله و المستضعفين من الرجال و النساء»، گروه دوم آنهايي هستند كه مورد عفو خدا هستند. با توجه به آيه «الا المستضعفين من الرجال و النساء والولدان لا يستطيعون حيله و لا يهتدون سبيلا فاولئك عسي الله ان يعفو عنهم و كان الله عفواً غفوراً»، گروه سوم آنهايي هستند كه مورد عذاب خدايند، يعني آنها كه ظلم را پذيرفتهاند «و قال الذين استضعفواللذين استكبروا بل مكرالليل و النهار اذ تأمروننا ان نكفر بالله و نجعل له اندادا ...».
نايب رئيس: آقاي پرورش توضيحي كه ميدهم اين است كه حمايت از مستضعف به يكي از دو صورت براي همه ما متصور است، يا به هدايت اوست كه همان است كه ميفرمايد: «و قال الذين استضعفوا للذين استكبروا».
آیت الله كرمي: مستضعف مربوط به عقيده است، ربطي به اين موضوع ندارد.
نايب رئيس: بنده هم همين را عرض مىكنم و ميگويم اگر عام هم بگيريم، با هدايت اوست، يا كسي كه اصولًا تحت ظلم است، يعني غير مسلمان مظلوم است و ما يكي از اين دو معني را ميفهميم و ما ميدانيم كه برحسب موازين اسلام بايد از غير مسلمان مظلوم در حد رفع ظلم حمايت كنيم.
آیت الله كرمي: ولو كافر باشد، اگر دشمن نباشد بايد حمايت كنيم.
نايب رئيس: آقاي مكارم بفرماييد.
آیت الله مكارم شيرازي: الان حزبي تأسيس شده به نام مستضعفين كه فراگير است از مسلمانان و غير مسلمانان كه با توجه به آن، مستضعف معناي مظلوم را پيدا كرده است.
استاد پرورش: يعني كسي كه سلطه را پذيرفته است.
نايب رئيس: همان را هم بايد حمايت كرد، فرق نمىكند.
حجت الاسلام هاشمينژاد: مستضعفي، كه فرمودند از نظر فكري است و جنگهاى انبياء هم به اين خاطر بوده است.
نايب رئيس: آقاي منتظري بفرماييد.
آیت الله منتظري: اين حمايت همه جانبه از مستضعفان، يعني ما مستضعفان را يك درجه بالاتر از برادران مسلمان ذكر كرديم و چون «همه جانبه» معني ندارد، اگر بنويسيم «حمايت از مستضعفين» صحيح است.
نايب رئيس: آقاي بنيصدر بفرماييد.
دکتر بنيصدر: آقاي منتظري در جلسه صبح همين متن را تصويب فرمودند حالا چيز ديگر ميفرمايند، در صورتي كه «تعهد برادرانه» بهتر است زيرا تعهد برادرانه اسلامي است.
نايب رئيس: فعلًا متن را با تغيير اول به رأي ميگذاريم كه در آن «باهمه ملل» تبديل شد به عبارت «با دولتهاى غير متجاوز» كه متن اينطور مىشود «برقراري روابط عادلانه با دولتهاى غير متجاوز و تعهد برادرانه در قبال ...».
آیت الله مكارم شيرازي: يكي يكي تغيير بدهيد.
نايب رئيس: من هم يكي را تغيير دادم و هنوز به آن نرسيدهام.
يكي از نمايندگان دولتها چيست؟
نايب رئيس: عرض كردم كه هنوز به آن نرسيدهام بلكه از طرف نمايندگان پيشنهاد شد كه «ملل» را به «دولتهاى غير متجاوز» تبديل كنيم و كلمه «همه جانبه» محفوظ ميماند. اگر اين بند به اين صورت رأي نياورد، مجدداً آن را تغيير ميدهيم.
آیت الله مكارم شيرازي: نصف دولتهاى دنيا متجاوز هستند. آمريكا، انگلستان، شوروي، چين متجاوز هستند و با اين كار شما دولت را در بنبست ميگذاريد.
دکتر بنيصدر: عنايت بفرماييد كه نوشته «برقراري روابط عادلانه با دولتهاى غير متجاوز» اگر دولتي متجاوز شد با آن دولت كه قطع رابطه نمىكنيم.
حجت الاسلام هاشمينژاد: آقاي بنيصدر هميشه معتقد بودند چيزي كه در فارسي معيارش مشخص نيست در قانون اساسي به كار برده نشود، ولي ميدانيم كه آمريكا در رأس متجاوزها و ابرقدرتها است.
دكتر آيت: «برقراري روابط عادلانه با همه ملل» حذف شود و «تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان» جداگانه باشد.
نايب رئيس: آقاي موسوي بفرماييد.
آیت الله موسوي جزايري: بنويسيم «حسن تفاهم با ملتهاى دنيا».
آیت الله منتظري: خود آقاي بنيصدر در كميسيون رأي دادند كه «ملل» باشد حالا ميگويند «دول».
آیت الله مدني: بنويسيم «برقراري روابط عادلانه با همه ملل و دولتهاى غير متجاوز».
نايب رئيس: فعلا اين متن را كه قرائت مىكنم به رأي ميگذارم اگر رأي نياورد، اصلاحش خواهيم كرد تا به نتيجه برسيم.
«برقراري روابط عادلانه با دولتهاى غير متجاوز و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان» موافقين دستشان را بلند كنند (عده كمي دستشان را بلند كردند) رد شد.
آیت الله رباني املشي: بنده پيشنهاد مىكنم با اين اصلاح «با همه ملل دوست» رأي بگيريد.
نايب رئيس: «ملل دوست» توضيح ميخواهد. يك متني رسيده كه يك نكته قابل توجه دارد كه قرائت مىكنم:
«رعايت سياست عدم تعهد در برابر دول و برقراري روابط عادلانه با ملل و تعهد برادرانه در قبال مسلمانان و حمايت از مستضعفان جهان» آقاي مكارم بفرماييد.
آیت الله مكارم شيرازي: شايد ما فردا با دولتهاى اسلامي خواستيم تعهد داشته باشيم، بنابراين سياستي كه الان هست نمىتوانيم در قانون اساسي بنويسيم.
حجت الاسلام هاشمينژاد: تعهد را در قانون اساسي نمىتوانيم بنويسيم زيرا در حالي كه هنوز خودمان را نمىتوانيم جمع و جور كنيم چرا آسيبپذير كنيم.
آیت الله صافي: پيشنهاد مىكنم بنويسيد: «روابط عادلانه با ملل».
استاد رشيديان: معنيش اين است كه دستهبنديهاى استعماري نباشد، نه اينكه تعهد برادرانه نداشته باشيم.
نايب رئيس: منظور آقاي مكارم هم اين است كه ما ممكن است ناچار شويم يك بلوك اسلامي در دنيا به وجود آوريم و ضرورت هم ايجاب مىكند چون ديگران يك بلوك دارند، ما هم يك بلوك ميخواهيم داشته باشيم.
آیت الله مكارم شيرازي: پيشنهاد اول خودتان را فراموش كرديد قرار بود «همه جانبه» باشد.
نايب رئيس: عنايت بفرماييد من دو متن را به ترتيب زماني كه اينجا قرائت شد به رأي ميگذارم، متن اول را قرائت مىكنم:
«برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان» با حذف «همه جانبه»، موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) رد شد. متن بعدي اين است كه ما «برقراري روابط عادلانه با ملل» را حذف كنيم و كلمه «همه جانبه» را حفظ كنيم به اين صورت كه قرائت مىكنم:
«تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان» آقاي بنيصدر بفرماييد.
دکتر بنيصدر: توضيح من اين است كه اگر واقعاً ما ميخواهيم فرمايش امام را عمل كنيم اگر كلمه «همه جانبه» را برداريم اين كار صورت نميگيرد.
حجت الاسلام هاشمينژاد: الان وزير امور خارجه ما در كنفرانس عدم تعهدها شركت كرده است و به عنوان يك نيرويي كه در برابر ابرقدرتها باز دارنده هستند دارند شكل ميگيرند، بنابراين آن متني كه الان قرائت گرديد و عدم تعهد هم در آن مطرح بود كه تعدادي از آقايان هم آن را ميپسندند، به رأي بگذاريد.
نايب رئيس: عيبي ندارد آن را هم به رأي ميگذاريم، دقت بفرماييد قرائت مىكنم. «رعايت سياست عدم تعهد در برابر دول» البته اگر بخواهيد مطابق با كنفرانس عدم تعهدها باشد، بايد «در برابر ابرقدرتها» بنويسيم. آقاي رباني موافقيد كه كلمه «دول» را به «ابر قدرتها» تبديل كنيم؟ (رباني- بلي)، پس اينطور مىشود «رعايت سياست عدم تعهد در برابر ابرقدرتها».
آیت الله صدوقي: قسمت اول آن را حذف كنيد و بنويسيد «تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همهجانبه از همه مستضعفان جهان».
نايب رئيس: لطفا مرقوم بفرماييد كه بياورند تا من بخوانم، چون چند متن قبلا رسيده است. آقايان اجازه بفرماييد همان متني كه رسيده بدون تغيير بخوانم:
«رعايت سياست عدم تعهد در برابر دول و برقراري روابط عادلانه با ملل و تعهد برادرانه در قبال مسلمانان و حمايت از مستضعفان جهان» موافقين دست بلند كنند. (عده كمي دست بلند كردند) رد شد. حالا همين متن را با حذف كلمه «همه جانبه» به رأي ميگذارم.
حجت الاسلام حجتي كرماني: بايد آقايان توجه كنند كه ما قرآن داريم، قرآن را كه نمىتوانيم بگذاريم كنار، به حكم قرآن بايد با تمام نيرو از همه مستضعفان جهان حمايت كنيم و اين حكم قرآن است.
نايب رئيس: براي رفع هرگونه شبهه از آقاي حجتي و دوستان ديگر با اينكه اين را به رأي گذاشتيم و رأي هم نياورد، دوباره متن را قرائت مىكنم و به رأي ميگذارم:
«تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان»، موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) ملاحظه ميفرماييد كه رأي نياورد.
آیت الله موسوي اردبيلي: معلوم مىشود اين بند در نظر اكثريت مبهم است و رأي نميآورد. پيشنهاد مىكنم اين اصل را با حذف اين بند مسكوت بگذاريد.
آیت الله طاهري اصفهاني: «همه جانبه» را حذف كنيم، به علاوه جواب آقاي حجتي اين است «و مالكم لا تقاتلون في سبيل الله و المستضغفين من الرجال و النساء و الولدان الذين يقولون ربنا اخرجنا من هذه القريه الظالم اهلها و اجعل لنا من لدنك وليا واجعل لنا من لدنك نصيرا» مؤمنين مستضعف هستند.
نايب رئيس: اجازه بفرماييد بحث را بيش از اين ادامه ندهيم. آقاي مكارم بفرماييد.
آیت الله مكارم شيرازي: همانطور كه گفتند مثل ديروز به مجموع رأي بگيريد، ليكن پيشنهادهاي مربوط به بند شانزدهم را اجازه بفرماييد در كميسيون چهارده نفري مطرح بشود و يك طرح جامعي به مجلس بيايد، چون سياست بينالمللي را نمىتوانيم حذف كنيم.
نايب رئيس: آقاي غفوري بفرماييد.
آیت الله غفوري: من پيشنهادي دادهام كه نخواندهايد.
نايب رئيس: پيشنهادها الي ماشاءالله ميآيد و ميدانيد اگر بخواهيم بخوانيم چقدر مىشود. معهذا من پيشنهادات را يكي يكي ميخوانم و به رأي ميگذارم:
«برقراري روابط عادلانه با همه كشورها براساس احترام متقابل و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از مستضعفان جهان با رعايت عدم دخالت در امور ديگران طبق عرف بينالمللي» موافقين با اين پيشنهاد دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند) اين هم رأي نياورد. پيشنهاد دوم را قرائت مىكنم:
«برقراري روابط عادلانه با همه ملل و تعهد برادرانه و حمايت همه جانبه مستضعفان مخصوصاً در قبال ملل مسلمان جهان» كه پيشنهاد آقاي فاتحي است و چيز تازهاى ندارد و رأي نميآورد.
آیت الله طاهري اصفهاني: مگر قرار نبود جمله اول و «همه جانبه» حذف شود؟
نايب رئيس: اجازه بفرماييد، اين پيشنهاد را كه من فكر كردهام قبلا به آن رأي گرفتيم و دو نفر از آقايان ميفرمايند كه من روي آن رأي نگرفتم، به رأي ميگذاريم. اين پيشنهاد اين است كه «همه جانبه» را برداريم به اين صورت كه قرائت مىشود:
«تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان». موافقين دست بلند كنند (عده كمي دست بلند كردند). اين هم رد شد. فكر مىكنم براي تهيه يك پيشنهاد متين حتماً بايد فرصت داشت يعني همه پيشنهادهاي نوشت شده را ميبريم و روي آنها تصميم ميگيريم.
آیت الله طاهري گرگاني: چرا شتابزدگي به خرج ميدهيد؟ ده دقيقه فرصت بدهيد و جلسه را به عنوان تنفس تعطيل كنيد تا با مطالعه همه پيشنهادها طرح جامعي تهيه كنيم و بعد از جلسه علني مطرح كنيم.
دكتر شيباني: هيچ كدام رأي نياورد پس حذف مىشود.
نايب رئيس: جناب آقاي دكتر شيباني، مقدار زيادي پيشنهاد رسيده است كه نخواندهايم. بنابراين نفرماييد كه حذف شد.
حجت الاسلام موسوي تبريزي: براي حذفش رأي بگيريد.
نايب رئيس: همهاش در اصول بعدي ميآيد ولي فرض بر اين است كه اينجا بايد در كنار چيزهاي ديگر چيزي گفته شود.
آیت الله صدوقي: بنده هم پيشنهادي تقديم كردم، خواهش مىكنم قرائت بفرماييد.
نايب رئيس: آقاي صدوقي قبل از جنابعالي هم چهار يا پنج پيشنهاد رسيده است كه اگر آقايان موافقيد فعلا پيشنهادها را ميخوانم:
- تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان و برقراري روابط عادلانه با همه ملل غير محارب با اسلام. (كريمي)
- برقراري روابط عادلانه با همه ملل به شرط صلاحديد حكومت اسلامي. (قرشي)
- به كار بستن قواعد حقوق بينالملل اسلامي در سياست خارجي و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت همه جانبه از همه مستضعفان جهان. (فارسي)
- تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از مستضعفان جهان به ويژه مسلمانان و رعايت احترامات متقابل نسبت به دول. (رحماني)
- برقراري روابط متقابل با همه ملل و تعهد برادرانه در مقابل ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان. (رباني املشي)
- برقراري روابط عادلانه با دولتهاى موافق و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت مستضعفان جهان. (صدوقي)
- تلاش در برقراري صلح جهاني و تعهد برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از مستضعفان جهان. (موسوي جزايري)
- برقراري روابط عادلانه و برادرانه در قبال ملل مسلمان و حمايت از همه مستضعفان جهان. (منتظري)
نايب رئيس: اينها پيشنهادهاي متعددي است كه رسيده است كه يكي از دو كار را مىشود كرد.
اولا- پيشنهادهاى رسيده را كه ملاحظه فرموديد به رأي بگذاريم تا شايد تكليف اين بند تا پايان جلسه مشخص شود و البته اگر بعد از خواندن همه پيشنهادها هيچ پيشنهادي تصويب نشود، بنده فكر مىكنم آن وقت بايد راجع به اصلش رأي بگيريم.
دكتر شيباني: بند پانزده را كه تصويب كرديد، شامل موارد سياسي هم مىشود و ديگر احتياجي به بند شانزده نيست.
نايب رئيس: براي غير مسلمانها چطور؟
دكتر شيباني: آن را هم شامل مىشود.
آیت الله موسوي اردبيلي: بفرماييد ديگر پيشنهاد ندهند.
نايب رئيس: بنده گمان مىكنم اگر آقايان حوصله به خرج بدهند و اين پيشنهادها را كه زياد هم نيست يكي يكي به رأي بگذاريم، بهتر ميتوانيم از وقتمان استفاده كنيم و پيشنهاد هم ديگر قبول نمىكنيم. اگر اجازه بفرماييد من اين پيشنهادها را به رأي ميگذارم. آقايهاشمينژاد بفرماييد.
حجت الاسلام هاشمينژاد: نظر آقاي طالقاني اين است كه بايد اول ببينيم سياست كلي جمهوري اسلامي براي آينده در چه خط مشي است، بعد عبارت برايش درست كنيم.
آیت الله طالقاني: الان در دنيا سياست عدم تعهد مورد بحث است. اول ما بايد ببينيم پيرو اين سياست هستيم يا نيستيم و بعداً تعهداتي كه نسبت به عموم مستضعفان جهان داريم آيا در آيين قرآن يا احكام، اين تعهدات براي ما هست يا نيست و چون جمهوري ما اسلامي است، پس مسأله اول اين است كه حالا كه دنيا تقسيم شده ببينيم جزو گروه غير متعهد هستيم يا نيستيم و اگر نيستيم پس چرا الان يك عدهاى از كشور ما، به هاوانا رفتهاند. اين مسأله را بنده بارها گفتهام كه اول ببينيم چكاره هستيم و چه ميخواهيم بكنيم بعد بنشينيم و براي نظري كه داريم عبارت درست كنيم ولي ما اول عبارت درست مىكنيم و با اين وقت كمي كه داريم يك ساعت يا دو ساعت وقت تلف مىكنيم و بحث مىكنيم.
حجت الاسلام حجتي کرمانی: در برابر قدرتها.
آیت الله طالقاني: هرچه هستيم جايش همينجا است.
نايب رئيس: من قبل از اينكه آقاي طالقاني اظهاراتشان را بفرمايند، اينطور استنباط كردم كه با توجه به سخنان آقاي حجتي و بعضي دوستان و با كمي وقتمان صحيح اين است كه پيشنهادهاي رسيده و پيشنهادهايي كه دوستان احياناً بدهند اول وقت فردا رسيدگي كنيم و يك متني را با توجه به معيارها تهيه كنيم و البته معيارها را هم طوري مشخص كنيم كه كمتر ابهام داشته باشد...
آیت الله طاهري اصفهاني: وقت فردا بعد از ظهر هم براي يك بند گرفته مىشود.
نايب رئيس: به هرحال چارهاى غير از اين نيست. البته در جلسه امروز پانزده بند از يك اصل را توانستيم رسيدگي و تصويب كنيم كه موفقيتآميز بوده است زيرا گاهي به يك مسأله دشواري ميرسيم كه آن را بايد از راه خودش حل كنيم، كه ادخلواالبيوت من بابها. بنابراين با اجازه همگي جلسه را امروز ختم مىكنيم. خواهش مىكنم فردا طوري دوستان اينجا باشند كه اگر خواستيم در ساعت نه صبح جلسه مشترك داشته باشيم موفقيت داشته باشيم. خدانگهدار و ما توفيقنا الا با لله.»[3]
سرانجام همانگونه که شهید بهشتی گفتند، پیشنهادهای مطرح شده در جلسه ای جداگانه بررسی شد و متن پیشنهادی برای جلسه ی بعد مجلس خبرگان آماده گشت. در جلسه ی روز بعد این مجلس، پس از شروع رسمی جلسه و نطق پیش از دستور، شهید بهشتی متن آماده شده را قرائت نموده و رأی گیری کردند:
« نايب رئيس: بسم الله الرحمن الرحيم. با اجازه دوستان وارد دستور ميشويم. از هفته آينده براي نطقهاي قبل از دستور بر طبق صورتي كه تنظيم خواهد شد، فرصت خواهيم داشت. خواستيم اين چند روز را بيشتر به دستور جلسه بپردازيم. راجع به بند شانزده از اصل سوم با توجه به پيشنهادهاي رسيده و تذكراتي كه در اين پيشنهادها بود، بند شانزده به اين صورت در گروه چهارده نفري با اكثريت آراء مورد تأييد قرار گرفت كه آن را ميخوانم، دقت بفرماييد: «تنظيم سياست خارجي كشور براساس معيارهاي اسلام، تعهد برادرانه نسبت به مسلمانان و حمايت بيدريغ از مستضعفان جهان» اين بند با توجه به همه تذكرات داده شده به اين صورت تنظيم شد و فكر نمىكنم كه امروز جاي ابهام و سؤالي باقي مانده باشد، خواهش مىكنم كساني كه با اين بند موافق هستند، دستشان را بلند كنند (از پنجاه و شش نفر عده حاضر چهل و نه نفر اعلام موافقت كردند) اين بند هم تصويب شد.»[4]
[1] - دیدار مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی با رهبر انقلاب، 7/5/93
[2] - قانون اساسی جمهوری اسلامی، نشر دوران، ص28
[3] - صورت مشروح مذاكرات قانون اساسى، ص300-308
[4] - همان، ص313
نظرات بینندگان
