شیرازه- سرویس سیاسی- چندی پیش، دفتر پایگاه تحلیلی خبری شیرازه، میزبان رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی بود. بهانه حضور این جانباز هسته ای در جمع اعضای هیئت تحریریه شیرازه، واکاوی پیشینه و آینده راکتور تحقیقاتی آب سبک شیراز بود که از سال 92 پرونده ساخت آن به بایگانی رفت. ماحصل این گفتگو در سه بخش تقسیم شده که در ادامه قسمت اول آن به صورت زیر منتشر می شود.

دکتر فریدون عباسی با بیان اینکه راکتور تحقیقاتی تهران از نوع راکتورهای استخری آب سبک هست و دهه چهل هجری شمسی کار ساخت آن شروع شد و حدود سال 48 به بهره‌برداری رسید، گفت: عمر راکتور تهران بیش از چهل سال است و از نظر استاندارد عمر آن سپری شده و ایراداتی از خود نشان می‌دهد ولی با توجه به نیازهای کشور این راکتور را بازسازی و حفظ کرده‌اند و براساس شرایط موجود از آن استفاده می‌شود.

ادامه فعالیت راکتور تهران به صلاح نیست

فریدون عباسی اظهار کرد: قرارگیری راکتور در منطقه تهران در عین اینکه کاملا ایمن هست اما با توجه به فرسودگی دیگر ادامه فعالیت آن صلاح نیست و باید به یک محل آموزشی تبدیل شود مگر اینکه بشود یک قسمت‌هایی از آن را عوض کرد و عمر طولانی‌تری برای آن در نظر گرفت که در این خصوص متخصصان مربوطه باید نظر بدهند.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار شیرازه تاریخچه ایجاد راکتور تحقیقاتی دانشگاه شیراز در زرقان را تشریح و تصریح کرد: با توجه به رشد جمعیت و نیاز کشور به تحقیقات هسته‌ای و تولید رادیوایزوتوپ‌هایی که در راکتور به وجود می‌آید و یا استفاده نوترون و گاما در راکتورهای هسته ای ضرورت داشت راکتورهای هسته‌ای توسعه یابند که براساس مطالعات انجام شده سه شهر تبریز، مشهد مقدس و شیراز استعدادهای لازم برای احداث راکتور را دارند.

فارغ التحصیل رشته مهندسی هسته‌ای دانشگاه شیراز درخصوص دلیل انتخاب سه شهر تبریز، مشهد و شیراز برای ساخت راکتور هسته‌ای توضیح داد: این سه شهر دارای پتانسیل های دانشگاهی خوب و نیروهای مستعدی هستند که احداث راکتور تحقیقاتی می‌تواند به دانشگاه در زمینه اینکه وارد مقوله تحقیقات هسته ای شود، کمک کند ضمن اینکه در دانشگاه مشهد و شیراز رشته مهندسی هسته‌ای از قدیم سابقه داشته است.

مزیت های شیراز برای احداث راکتور آب سبک

عباسی امکان پروازهای هوایی به همه شهرهای کشور و برخی کشورهای خارجی از این سه شهر را دیگر مزیت آن‌ها برشمرد و افزود: وقتی در راکتور یک رادیوایزوتوپی تولید شود، می‌توان خیلی سریع آن‌را با هواپیما به همه نقاط کشور رساند و با توجه به اینکه این سه مرکز استان پروازهای خارجی هم دارند، می توانیم کشورهای منطقه و کشورهایی که در فاصله نزدیک هستند را هم پوشش دهیم و در بحث صادرات مواد پرتوزا و محصولات راکتور از این امکانات هوایی استفاده کنیم.

وی مهم‌ترین فاکتور انتخاب شهر را جمعیت عنوان و اظهار کرد: سه شهر شیراز، مشهد و تبریز جمعیت زیادی دارند و می توانند جمعیت استان های مجاور را برای تشخیص و درمان بیماری‌ها از طریق رادیوداروها پوشش دهند.

رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی گفت: به خاطر اینکه بحث ساخت سوخت بیست درصد برایمان مقرون به صرفه باشد و غنی سازی را توسعه دهیم، پیش بینی می‌کردیم که سه یا چهار راکتور لازم داریم که سه تا را در شهرهای مشهد، تبریز و شیراز ایجاد کنیم و یکی نیز در حوزه استان تهران نزدیک فرودگاه بین المللی امام خمینی(ره) یا در فاصله زمین‌های بین کرج و آنجا که مناطق مسکونی نیست، احداث شود که متخصصان باید با درنظر گرفتن همه پارامترها مکان مناسب را انتخاب می‌کردند.

عباسی یادآور شد: از قبل از انقلاب بحث مهندسی هسته ای در دانشگاه شیراز کلید خورده بود اما با راه‌اندازی سازمان انرژی اتمی در سال 1353 این موضوع به فراموشی سپرده شده بود یعنی در دانشکده مهندسی امکاناتی را پیش بینی کرده بودند که برای دانشکده هسته ای باشد و حتی کتابخانه دانشگاه شیراز که واقع در ورودی باغ ارم بود کتاب‌های هسته ای خوبی داشت و ما در سال 1355 کتاب‌هایی را خریدیم که در انتهای دوره لیسانس و دکترای مهندسی هسته ای استفاده کردیم.

وی ضمن اشاره به سابقه فارس در رشته مهندسی‌ هسته‌ای گفت: درخصوص احداث راکتور هسته‌ای دانشگاه شیراز با استاندار فارس صحبت شد و از مسئولین استان هم مکان های مناسب را سوال کردیم که آن‌ها ابتدا بیابان‌های حواشی مرودشت را پیشنهاد کردند ولی با توجه به اینکه حدود 35 کیلومتر تا مرودشت فاصله داشت و برای انجام تحقیقات متخصصین دانشگاهی و اقامت و رفت‌وآمد نیروها باید خیلی هزینه می‌کردیم و از طرفی رساندن خدمات زیربنایی مانند آب، برق، گاز و تلفن و خطوط مخابراتی و اینترنتی در آن منطقه مشکل بود بنابراین احداث راکتور در حوالی مرودشت منطقی و مقرون به صرفه نبود.

رئیس انجمن هسته ای ایران خاطرنشان کرد: با تکیه بر مطالعات قبلی و با توجه به گسترش شهر شیراز پیشنهاد شد در زمین‌های دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز یا زمین‌های منابع طبیعی حدود هزار مترمربع برای ساخت راکتور اختصاص یابد و اگر می‌خواستیم راکتور را گسترش دهیم و آزمایشگاه‌ها را ایجاد کنیم نیز شاید در حد یک هکتار زمین کافی بود که آن را محصور کنیم و شرایط ایمن را ایجاد و کار ساخت و ساز را انجام دهیم.

احداث راکتور هسته‌ای شیراز به دلیل نوع نگاه دولت یازدهم به موضوع هسته ای متوقف شده است

عباسی با بیان اینکه درخصوص نهایی شدن زمین محل احداث راکتور گمانه‌زنی می‌کردیم، گفت: همزمان با این موضوع طراحی راکتور براساس آخرین استانداردهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که طراحی ایرانی و به روز شده راکتور تهران بود در دستور کار بود و راکتوری با توان دو برابر راکتور تهران یعنی با توان ده مگاوات را طراحی کرده بودیم و یک راکتور بیست مگاواتی هم در حال طراحی داشتیم که آخرین ملاحظات ایمنی در آن در نظر گرفته شده بود.

وی با بیان اینکه باید پارامترهای زمین را به طراحان می‌دادیم که طراحی تفصیلی خود را نهایی کنند تا براساس آن نقشه اجرایی تهیه می‌شد، گفت: نیاز بود که حتما داده های مربوط به زمین محل احداث راکتور وجود داشته باشد بنابراین کار داده برداری از زمین ها را انجام دادیم و این موضوع یک روال منطقی را دنبال می کرد تا اینکه دولت دهم به انتهای کار خود رسید و دولت یازدهم شروع شد و به دلیل نوع نگاه متفاوت دولت به مسائل هسته‌ای کار احداث راکتور هسته‌ای شیراز معطل و متوقف شده است.

دانشمند هسته‌ای کشورمان با تصریح اینکه سیاست هسته ای دولت یازدهم حتی در حوزه ای که به کاربرد پرتوها ربط پیدا می کند متفاوت است و می‌بینیم توجهی به توسعه آن نمی‌شود، یادآور شد: قبلا در حوزه تخصصی فقط معاونت سوخت و معاونت راکتور در سازمان انرژی اتمی فعالیت می‌کرد و توجهی به فناوری پیشرفته و کاربرد پرتوها نمی‌شد تا اینکه در دولت دهم معاونت توسعه پرتوها به عنوان یکی از معاونت‌های تخصص‌های چهارگانه ایجاد شد.

عباسی توضیح داد: با طی کردن روال‌های قانونی و تغییر اساسنامه و عناوین شرکت‌ها در هیئت دولت مصوب کردیم که سازمان انرژی اتمی در بخش دولتی دو شرکت تخصصی دیگر با عنوان کاربرد پرتوها و فناوری پیشرفته داشته باشد و نظرمان این بود که فناوری پیشرفته را در حوزه گداخت با پشتوانه غنی سازی فعال کنیم.

شعارمان این بود که نمی‌خواهیم پژوهشکده داری کنیم

وی تصریح کرد: معتقد بودیم غنی سازی به یک حد اشباع می رسد و نیازهایمان را رفع می‌کنیم و نیروی انسانی متخصص که در حوزه طراحی و فناوری و بحث های الکترومغناطیسی وجود دارد و مهارت لازم را پیدا کرده اند، می توانند به حوزه های دیگر وارد شوند.

رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه پیشرفت‌هایی در مرکز لیزر داشتیم اما چون با حوزه همجوشی و گداخت هسته ای مشترک بودند همه را در حوزه فناوری پیشرفته قرار دادیم، گفت: کل راکتورهای تحقیقاتی، تابش گاما، شتاب دهنده های ذرات را در حوزه کاربرد پرتوها در زندگی مردم قرار دادیم و یک معاونت با شرح وظایف خاص برای آن ایجاد شد.

عباسی بیان کرد: شعارمان این بود که نمی‌خواهیم پژوهشکده داری کنیم و مدرسه و کلاس درس درست کنیم بلکه باید به جای آن پژوهش مدار شویم و در جهت نیازهای صنعت هسته ای باشد که یکی از کاربردهای صنعت هسته ای کاربرد پرتوها در زندگی مردم است.

در دولت یازدهم سلیقه‌ های شخصی وارد مسائل هسته ای شد

این دانشمند هسته‌ای با اظهار تأسف از اینکه در دولت یازدهم سلیقه‌های شخصی دخیل شد، گفت: همان کسانی که قبلا مقاومت می کردند و حاضر نبودند که تغییرات و یک معاونت جدید را بپذیرند و از حالت پژوهشکده داری خارج و پژوهش مدار شوند، اکنون می‌گویند هسته ای را برای چه می‌خواهیم؟! که البته شاید در حوزه تولید برق کسی به حرف آن ها گوش کند اما در کاربرد پرتوها در زندگی نمی‌توانند بگویند هسته‌ای را برای چه می‌خواهیم زیرا به رادیو دارو برای درمان و رادیوایزوتوپ در کشاورزی نیاز داریم.

وی با بیان اینکه برخی اعتقاد دارند که باید منابع گاز طبیعی را بسوزانیم سپس از صنعت هسته ای استفاده کنیم، تصریح کرد: دیدگاه دیگری معتقد است که ما منابع طبیعی را به اندازه و کمتر بسوزانیم و به فرآورده تبدیل کنیم و برق را از منابع دیگر تامین کنیم که یکی از راه ها استفاده از صنعت هسته‌ای است.