آیا تایید نشدن پایبندی ایران، توافق هسته ای را برهم می زند؟

پاسخ کوتاه به این سوال «خیر» است. به موجب قوانین آمریکا، توافق هسته ای ایران یک قرارداد رسمی یا حتی یک توافق اجرایی نیست؛ اما یک «تعهد سیاسی غیر مرتبط» به حساب می آید. حتی اگر ترامپ اعلام کند این توافق دیگر به نفع آمریکا نیست، باز هم برجام از درجه اعتبار ساقط نمی شود. آمریکا فقط یکی از هشت طرف امضا کننده برجام است و روسیه، چین، انگلیس، آلمان، فرانسه، اتحادیه اروپا و البته ایران نیز در آن سهیم هستند. با وجود هفت امضاکننده دیگر که همگی حامی حفظ برجام هستند، نبودن آمریکا نمی توان بر توافق تاثیری بگذارد.

آیا ترامپ از این قدرت برخوردار است که توافق را یک جانبه برهم بزند؟

اساسا توافق هسته ای برای این امضا شد تا جامعه بین الملل تحریم های اقتصادی ایران را که به طور خاص درباره برنامه هسته ای این کشور تعیین شده بودند، لغو کند. در ازای لغو تحریم ها، فعالیت های هسته ای ایران نیز محدود شد. اگر آمریکا تصمیم بگیرد بار دیگر تحریم های اقتصادی علیه ایران را از سر بگیرد، این موضوع در تناقض کامل با برجام است. البته الزاما به معنی پایان توافق نیست.

ایران و دیگر امضاکنندگان توافق هسته ای می توانند تصمیم بگیرند همچنان به برجام پایبند بمانند، اگرچه ایران می تواند به دلیل خسارت هایی که تحریم های آمریکا به این کشور وارد می کند، درخواست دریافت غرامت کند. ترامپ ماه گذشته برای یک دوره 120 روزه دیگر لغو تحریم های ایران را امضا کرد، بنابراین تا سر رسید این موعد تحریمی در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران اعمال نمی شود و توافق به قوت خود پابرجا باقی می ماند.

با تایید نشدن پایبندی ایران به توافق هسته ای، کنگره 60 روز فرصت دارد تا درباره بازگرداندن تحریم ها به دوران پیش از برجام تصمیم گیری کند. با توجه به رابط متزلزل و آسیب دیده کاخ سفید با بسیاری از نمایندگان دموکرات و حتی جمهوری خواه کنگره، مشخص نیست آیا تحریم ها تا پیش از ژانویه بر ایران اعمال می شود یا خیر. ژانویه سررسید 120 روزه تایید لغو تحریم های ایران است و ترامپ بار دیگر باید درمورد امضای آن تصمیم گیری کند.

بنابراین چرا ترامپ شخصا لغو برجام را اعلام نمی کند؟

ترامپ همواره با بدترین عبارات از توافق هسته ای ایران یاد کرده است و آن را یک توافق بسیار بسیار بد توصیف می کند. البته از زمانیکه وارد کاخ سفید شده، دو بار پایبندی ایران را به توافق هسته ای تایید و دو بار نیز تمدید لغو تحریم های این کشور را امضا کرده است. تلاش برای درک اقدامات و اظهاراتی که ترامپ درمورد توافق هسته ای انجام می دهد، کاری بیهوده است؛ اما توضیح منطقی درباره رفتار ترامپ این است که وی قصد دارد با تایید نکردن پایبندی ایران خصومت خود را با برجام نشان دهد؛ اما در عین حال مشاوران دیپلماتیک و نظامی اطراف ترامپ وی را از هر اقدامی که به طور مستقیم توافق هسته ای را برهم بزند، برحذر می دارند. تایید نکردن پایبندی ایران یک اقدام میانی به حساب می آید. این موضوع به ترامپ این فرصت را می دهد تا کنگره را به دلیل رفتار منعطفی که احتمالا در آینده مقابل ایران در پیش می گیرد و تحریم های اقتصادی را علیه این کشور اعمال نمی کند، مورد بازخواست و شماتت قرار دهد.

تایید نکردن پایبندی ایران به توافق هسته ای از سوی ترامپ چه تاثیری بر روی برجام و منطقه خواهد داشت؟

از آنجاییکه توافق هسته ای همچنان به سود ایران است و جامعه دیپلماتیک به آن اعتقاد دارد، تایید نکردن ترامپ نمی تواند خدشه ای به آن وارد کند. البته می تواند در چشم انداز بلند مدت آن شک و تردیدهایی را بوجود آورد و یا فشار بیشتری بر ایران وارد کند تا برنامه هسته ای خود را بیش از گذشته محدود کند و یا این کشور را وادار به کنار گذاشتن اقدامات خود در منطقه کند.

آیا تایید نشدن پایبندی ایران، امر بدی تلقی می شود؟

هاآرتص در ادامه با مطرح کردن ادعاهایی علیه کشورمان آورده است: ترامپ می گوید مشکل با توافق هسته ای ایران این نیست که توافق بدی است. در حقیقت توافق هسته ای مکانیسمی است که ایران را از توسعه تجهیزات کافی برای دستیابی به سلاح اتمی بازمی دارد. این قسمت خوب ماجرا است؛ اما مشکل اینجاست که توافق هسته ای نواقصی درباره چالش های خاورمیانه دارد و ایران را از حمایت دولت «بشار اسد» در سوریه و یا نیروهای شیعه در عراق، انصارالله در یمن و حزب الله در لبنان بازنمی دارد. اگر تایید نکردن ترامپ به این موضوع ختم شود که جامعه جهانی فشار بیشتری بر ایران وارد کند تا دست از حمایت های نظامی خود در منطقه بردارد، آن وقت به نکته مثبتی رسیده است.

آیا تدوین کنندگان برجام می توانند بندی به آن اضافه کنند که آن را در برابر ترامپ حفظ کند؟

در مقطع کنونی چنین کاری ممکن نیست. زمانیکه توافق هسته ای در سال 2015 امضا شد، هیچ کس فکر نمی کرد ترامپ رئیس جمهور آمریکا شود و به کاخ سفید راه یابد.
کابینه «باراک اوباما» تصور می کرد توافق هسته ای به ثبات منطقه خاورمیانه کمک می کند و به سنگ بنایی برای از سرگیری روابط ایران و آمریکا تبدیل شود. اما تا به امروز در هر دو مورد شکست خورد که دلیل آن الزاما ریاست جمهوری ترامپ نبوده است. در یک سال و نیمی که از اجرایی شدن برجام و رفتن اوباما می گذرد، هیچ نشانه مثبتی در رفتار ایران مشاهده نشده است. با توجه به اقدامات ایران در منطقه، به نظر می رسد شرکای غربی بیش از ایران به حفظ برجام نیاز دارند.

چرا اسرائیل در تمام مدت سکوت اختیار کرد؟

«بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر اسرائیل، در سخنرانی ماه گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل به انتقاد از توافق هسته ای پرداخت و گفت «یا آن را اصلاح و یا کاملا لغو کنید.» در روزهای گذشته نتانیاهو درمورد این موضوع سخنی به میان نیاورد؛ اما ترامپ به نوعی ایده مدنظر وی را بارها تکرار کرد.

سکوت نتانیاهو سه دلیل می تواند داشته باشد؛ اول: هر آنچه ترامپ به سراغش می رود، اغلب به یک بستر ملتهب برای اقدامات بعدی تبدیل می شود. ترامپ از توافق هسته ای ایران نفرت دارد؛ اما نمی خواهد اگر آتشی در این باره شعله ور شد، او نیز بسوزد.

دوم: نگرانی فعلی اسرائیل، حضور ایران در مرزهای سوریه است. در این شرایط، توافق هسته ای نمی تواند اولویت نخست تل آویو باشد.

سوم: نتانیاهو نیز مانند بسیاری از مقامات امنیتی اسرائیل، که چندان هم مخالف توافق هسته ای نیستند، متوجه این موضوع شده که به تعویق انداختن «دسترسی ایران به بمب اتمی»، دست کم تا 10 سال آینده، خیلی هم بد نیست.