قطر با توجه به قطره ای و کوچک بودن و منابع وسیع نفتی و گازی تاکنون توانسته از آتش اعتراضات مردمی که در پی دموکراسی و فروپاشیدن نظام های بسته هستند، بگریزد. بی شک این ریزکشور حوزه خلیج فارس نیز همانند دیگر کشورهای عربی آمیخته به دیکتاتوری و فاقد گردش نخبگان در هرم سیاسی خود است.

بنابراین دیر یا زود مجبور است چاره ای برای این کار بیندیشد. به این دلیل که در دورانی که دیکتاتوری به امری ناپسند تبدیل شده، نمی توان به سبک همان دوران قدیم و سنت های پدری حکومت را اداره کرد. اما تا کنون به دلایل گفته شده و همچنین استفاده از ابزار رسانه، خود را بیرون آتش نگه داشته است. این عوامل باعث شده تا به اعتراضات و قیام های دیگر کشورهای عربی از بیرون نگاه کرده و نسبت به آنها موضع بگیرد.

دوحه چند سال پیش از آغاز قیام های عربی، دیپلماسی سیاسی - رسانه ای خود را فعال کرده و در هماهنگی با واشنگتن که بی شک رژیم صهیونیستی را نیز به همراه دارد، سعی داشته تا خود را قدرتی تأثیرگذار در منطقه معرفی کند. این سیاست بیش از همه با عربستان سعودی اصطکاک ایجاد می کند، زیرا سعودی ها همواره با این دید به دوحه نگاه می کنند که مقامات آن در پی ربودن جایگاه سنتی و منطقه ای عربستان هستند. اگر چه به لحاظ تقسیم بندی های تئوریک در نظام بین الملل قطر جزء کشورهای ریز قدرت محسوب می شود، اما در حال حاضر چنین رقابتی را با عربستان در اعتراضات منطقه ای به وجود آورده است.

با توجه به اینکه عربستان عامل اصلی اعزام نیروهای نظامی شورای همکاری خلیج فارس به بحرین و سرکوب مردم معترض آن است و سعودی ها در صورت حفظ آل خلیفه می توانند در آینده بحرین را به طور کامل زیر مجموعه سیاسی خود قرار دهند، قطر تمایل دارد چنین سیاستی را در سوریه دنبال کند. از این رو پس از نشست های پیاپی با مقامات آمریکایی و صهیونیستی برای ارسال نیروهای نظامی در سوریه، البته این بار نه برای حفظ موقعیت، بلکه برای فروپاشی نظام، ابراز علاقه کرده است. حتی همین رویکرد هم به تفاوت نگاه ریاض و دوحه به قیام های منطقه ای باز می گردد.

اگر چه منافع منطقه ای عربستان نیز با تغییر نظام در سوریه تأمین می شود؛ اما عموماً سعودی ها با موفقیت انقلاب ها در کشورهای عربی موافق نیستند و حفظ وضعیت موجود را به نفع خود می دانند. علت اصلی آن نیز به روابط چند دهه ای عربستان با کشورهای منطقه و همچنین نفوذ سعودی ها در آنها باز می گردد، اما قطر برای باز کردن جای خود در کشورهای منطقه و همچنین گرفتن جای عربستان نیازمند برخی از تغییر و تحولات است تا به خواست خود برسد. منابع گسترده ای از حمایت های مالی و سیاسی مخالفان دولت بشار اسد از سوی قطر سخن به میان آورده اند. دوحه برای سرنگونی دمشق و بازسازی نظامی دیگر در سوریه با ترکیه نیز همدست شده است تا به هر شکل ممکن عربستان نتواند برنده این میدان باشد.

بر همین اساس نیروی ضد سوری مستقر در ترکیه را به همراه دولت رجب طیب اردوغان تشکیل داده اند. اگر چه نمی توان برخی از مخالفت های اقشاری از مردم سوری علیه بشار اسد را منکر شد، اما عموم شهروندان سوری در آن دخالت نداشته و خواهان حفظ حاکمیت کشورشان هستند. بر همین اساس بود که دمشق از حضور، نظارت و حل و فصل مسائل پیش آمده از ناظران اتحادیه عرب استقبال کرد، اما پس از مشخص شدن مواضع واقعی ناظران این اتحادیه، قطر ابراز نگرانی کرد. مقامات این کشور از ابتدا نیز در هماهنگی با واشنگتن تأکید داشتند که ناظران غربی نیز باید به همراه ناظران اتحادیه عرب به سوریه سفر کنند؛ مسئله ای که کشورهای غربی به خصوص آمریکا به شدت از آن حمایت کرده و از این طریق به دنبال حضور فعال ناظران غیرمستقل غربی در سوریه بودند.

ناظران غربی در عموم مواقع وقتی برای مأموریت نظارتی وارد کشوری می شوند از پیش می توان گزارش های نهایی آنها را مشخص و اعلام کرد. اما به هر شکل خواسته قطری ها برای فرستادن ناظران غربی به سوریه مورد استقبال قرار نگرفت. به همین دلیل پس از بازگشت ناظران اتحادیه عرب از سوریه، دوحه اعلام کرد که این اتحادیه از اهدافش در سوریه منحرف شده است. قطر خواستار ارسال پرونده گزارش اتحادیه عرب به شورای امنیت شده است.بنابر اعتراف برخی از مخالفان دولت اسد، قطر در ارتباط گیری با آنها اعلام کرده است که حاضر است برای سرنگونی بشار اسد میزان قابل توجهی پول هزینه کند.

میزان رقم اعلام شده اگر چه بسیار بالا و باور نکردنی است، اما برای پیاده سازی سیاست های دوحه در سوریه و همچنین دیگر کشورهای منطقه خاورمیانه کنار گذاشته شده است. بسیاری از منابع از تزریق پول های کلان قطری در انقلاب ها و قیام های کشورهای عربی سخن می گویند که از شمال آفریقا تا حوزه خلیج فارس انجام می شود. قطر به هر شکل ممکن برای هماهنگ کردن مناسبات سیاسی منطقه با خود از دلارهای نفتی بی شماری استفاده می کند تا از این طریق رقیب بزرگ تر و سنتی خود را کنار بگذارد؛ سیاستی که در آینده اختلافات عربی کشورهای خاورمیانه را افزایش خواهد داد و شکاف سیاسی بین آنها را بیش از گذشته خواهد کرد، سیاستی که طی آن آمریکا نیز اگر چه سعی دارد با همه کشورهای عربی ارتباط بگیرد؛ اما از این شکاف عربی استقبال می کند. این همان رویکردی است که برنامه ریزی اش را می توان از پشت دیوارهای اتاق فکر صهیونیستی دید که قطر نیز از فریب خوردگانی است که مجری این اتاق فکر شده است.

رضا اشرفى

منبع : هفته نامه صبح صادق